Betonarme yapılar için oldukça önemli konularda ısıl genleşme ve büzülme etkilerini size anlatmaya çalışacağım. Ben denizin bu konudaki bilgileri ve tecrübeleri de sınırlıdır. Sınırlı bilgilerimi, tecrübelerimi ve çevremden edindiklerimi sizlerle paylaşmaya çalışacağım.
TS 500’de Isıl Genleşme ve Büzülme
Bilindiği üzere TS 500’de ısıl etkilere istinaden betonarme yapılarda 40 m / 60 m aralıklarla dilatasyonlar konulması hükmü vardır. Ayrıca hesaplar yapılarak bu sınırlar aşılabilinir. Detaylar parantez içinde mevcuttur.
(TS 500’ün 6.3.4. Genleşme, Büzülme ve Sünme Etkileri başlığı altında şöyle detaylar verilmektedir:
Sıcaklık değişimleri ve büzülme etkileri gözönünde bulundurularak, uzunlukları fazla olan hiperstatik yapılarda, üst yapıda genleşme derzleri düzenlenmelidir. Dış etkilere açık yapılarda, derz aralıkları 40 m yi aşmamalıdır. Sıcaklık değişimlerine karşı korunmuş ve uçlarında rijit perde bulunmayan çerçeve türü yapılarda, derz aralığı 60 m ye kadar artırılabilir. Zamana bağlı davranışı gözönüne alan hesapların yapılması veya büzülmeyi azaltan özel önlemler alınması koşuluyla, bu sınırlar aşılabilir. Simetrik olmayan sistemlerde ve simetrik olmasına rağmen iki yanında yanal ötelenmeleri önleyen rijit düşey elemanlar bulunan sistemlerde, derzler arasında kalan blok boylarının daha küçük tutulmasına özen gösterilmelidir).
Bu sınırlar aşıldığı taktirde ısıl etkilerden dolayı yapılarda bir takım ek gerilmeler ortaya çıkabilmektedir. Bu gerilmeleri karşılayabilmek için ek donatılara ihtiyaç oluşabilmektedir. Yalnız gelişen hesap teknikleri, artık ısıl etkilerden dolayı sorun çıkmayan daha uzun yapılar yapabilmemize imkan verebilmektedir. Bir inşaat mühendisi arkadaşımızın, bir tecrübesini size aktarmaya çalışacağım.
“Tasarladığımız yapı yaklaşık 100 m / 350 m ebatlarında monoblok, yani dilatasyonsuz bir yapıydı. ETABS programı ile tasarladık. Isıl genleşme ve büzülme etkileri sadece imalattan sonra ilk 6 ayda etkili olmaktadır, sonra bitmektedir. Programda ısıl etkilerin yoğunlaştığı bölgeleri, çatlamış bölgeler olarak tasarladık ve bu bölgelerde soğuk derzler oluşturduk ( sanırızki bir nevi doğal dilatasyonlar oluşturulmuş ). Buna rağmen bir hayli donatı çıkmıştı. Soğuk derzlerin oluşturulduğu bölgeler kirişlerde moment 0 bölgeleriydi. Construction joint hesabı ile kesme etkileri tahkik edildi ve kesitlerin kapasite kontrolleri yapıldı.”
Evet ısıl etkiler hem betonarme, hem de çelik yapılarda önemli etkilerdendir ve önlemler alınması gerekir. Siz değerli meslektaşlarımızın da görüşlerini bekleriz. Saygılar .
Dilatasyon Boyut Hesapları ve TS 500 ile TBDY 2018 Karşılaştırması
Makalede konu hakkında detaylı bilgiler sunulmuştur. Bu yazıda özellikle vurgulamak istediğim konu, yapıların dilatasyon ile ayrılmış bloklarının boyutlarının hesaplanmasında TS 500 standartlarının esas alınmasıdır. TS 500, dilatasyon ile ayrılan yapı bölümlerinin boyutlarının belirlenmesinde detaylı hesap esasları içermektedir.
Öte yandan, Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018), dilatasyon genişliklerinin hesaplanması konusunda 3-5 cm gibi genel ölçüleri içeren basit kriterler sunmaktadır ancak yapı bölümlerinin boyut hesaplarına ilişkin net bir bilgi içermemektedir. Bu konuda TBDY 2018’de farklı bilgiler mevcutsa ve paylaşılırsa bizler için de faydalı olacaktır.
Günümüz mühendislik hesap yöntemlerinin ilerlemesiyle birlikte, TS 500’de belirtilen bazı sınırlamaların aşılabilmesi mümkün hale gelmiştir. Buna rağmen, bazı idarelerdeki mühendislerin hâlâ yapı bölümleri için maksimum 40 metrelik sınırlandırmayı zorunlu olarak uyguladıkları görülmektedir. Bu uygulama, aslında makalede ve bu yazıda da belirtildiği üzere haksız ve gereksizdir. Bu zorunlu olmayan dilatasyon uygulamaları nedeniyle fazladan malzeme kullanımı gerçekleşmekte ve milli servet zarar görmektedir.
Bu yazının amacı, dilatasyon boyutları konusunun açıklığa kavuşturulması ve şu anda üzerinde çalışmalar yürütülen yeni yönetmeliklerde bu durumun netleştirilmesidir. Bu talep, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na CİMER üzerinden iletilecektir. Siz değerli mühendis arkadaşlarımızdan ricamız, mümkünse aynı talebi Bakanlığa iletmenizdir. Ne kadar çok başvuru yapılırsa, konunun dikkate alınma ihtimali de o ölçüde artacaktır. Bu yazıyı adımla birlikte göndermenizde herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.
Sonuç olarak, mühendislerin kendilerini güncel yapı teknolojileri konusunda yetiştirmeleri ve yenilikleri takip etmeleri son derece önemlidir. Bu bağlamda sizlerin de bilgi ve deneyimlerinizi paylaşmanızı önemle rica ediyoruz.
Son olarak betonarme yapılarda ısıl ( termal ) genleşme ve büzülme etkileri hakkında önemli detaylara bu linkten ulaşabilirsiniz.
Fatih Taner Vural
İnşaat Mühendisi
0 534 310 97 73
[email protected]
Sanal Şantiye sitesinden daha fazla şey keşfedin
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
