7 Adımda Öngermeli Prefabrik Üretimde Öngerme Kontrolü

Öngermeli Prefabrik Üretim ve Öngerme Kontrolü: Aşamalar, Teknik Detaylar ve Kalite Standartları

Öngermeli prefabrik beton elemanlar, yüksek dayanım gerektiren yapı sistemlerinde sıklıkla tercih edilen mühendislik ürünleridir. Bu elemanların performansının güvenilir olabilmesi için üretim sürecinde uygulanan öngerme kontrolü, en kritik kalite basamaklarından biridir. Doğru öngerme işlemi; çatlak oluşumunu azaltır, kesitin taşıma kapasitesini artırır ve yapının uzun vadeli dayanıklılığını önemli ölçüde yükseltir.(ACI – American Concrete Institute).

Aşağıda öngermeli prefabrik üretimde kontrol edilmesi gereken adımlar, teknik çizim açıklamaları ve kalite kriterleri detaylı olarak ele alınmıştır.

1. Öngerme İşlemine Giriş ve Temel Kavramlar

Öngerme, beton dökülmeden önce tendonların (strand veya çelik çubuklar) belirli bir kuvvetle gerilmesi ve bu gerilmenin beton prizini aldıktan sonra kesite aktarılması prensibine dayanır. Bu işlem sayesinde beton, çalışma ömrü boyunca karşılaşacağı çekme etkilerine karşı önceden güçlendirilmiş olur.

Prefabrik fabrikalarında seri üretim yapıldığından, her bir eleman için kontrol listeleri, kalibrasyon kayıtları ve izlenebilir imalat formları kullanılmak zorundadır. Aksi hâlde, üretim hızı hataların gözden kaçmasına neden olabilir.

2. Kalıp ve Tendon Yerleşimi Kontrolü

Germe işlemine başlamadan önce yapılan ilk adım, kalıp geometrisinin ve öngerme halatı yerleşiminin projeye uygunluğunun doğrulanmasıdır.

Kontrol Edilmesi Gereken Noktalar

• Kalıp ölçülerinin projeye uygunluğu

• Öngerme halatı kanalı ve hatlarının eksen doğrultuları

• Donatı aralıkları ve örtü beton kalınlıkları

• Ankraj başlıklarının konumu

Teknik Çizim 1 – Öngerme Halatı Yerleşim Şeması

 ----------------------------------------------------
 |                                                  |
 |        O     O     O     O     O     O           |  → Tendon hattı
 |                                                  |
 ----------------------------------------------------
Kesit görünüş: Öngerme halatı alt kesitte parabolik yerleşimi,
orta bölgede maksimum açıklıkta yükselme, uç bölgelerde alçalmayı gösterir.

Bu şema, prefabrik kirişlerde yaygın olarak kullanılan parabolik tendon yerleşiminin basit bir açıklamasıdır. Yerleşim hatası, gerilme dağılımını doğrudan etkiler ve çatlak kontrolünü olumsuz yönde etkiler. (ScienceDirect – Prestressed Concrete).

3. Çelik Halat Kontrolü ve Kriko Kalibrasyonu

Germe işleminde kullanılan çelik teller ya da strandlar, projede belirtilen çekme dayanımı, elastisite modülü ve kesit alanı gibi parametrelere uygun olmalıdır.

Germe Öncesi Yapılan Kontroller

• Her öngerme halatı mekanik özellik sertifikası

• Korozyon veya yüzey kusuru incelemesi

• Krikoların son kalibrasyon tarihi

• Hidrolik hortum ve basınç göstergesi kontrolleri

Kalibrasyonu geçmiş bir kriko, uygulanan kuvvetin yanlış ölçülmesine neden olur. Bu durum, öngerme kuvvetinin ya eksik ya da aşırı olmasına yol açar. Her iki durumda da eleman güvenliğinden taviz verilmiş olur.

4. Uzama (Elongation) Ölçümü ve Hesap Karşılaştırması

Germe işleminin en önemli aşamalarından biri, tendon uzamasının ölçülerek teorik hesaplarla karşılaştırılmasıdır.

Neden Kritik?

• Sürtünme kayıplarını ortaya çıkarır

• Germe kuvvetinin gerçekten eleman içine aktarıldığını doğrular

• Proje dışı malzeme davranışını tespit eder

Genellikle ölçülen uzama ile hesaplanan değer arasında belirli bir tolerans kabul edilir. Bu tolerans genellikle ±%5 civarındadır (proje şartnamesine bağlı olarak değişebilir).

Teknik Çizim 2 – Uzama Ölçüm Prensibi

[ Kriko ]───(Strand)───────────────[ Ankaraj ]
       ↑
       Ölçülen uzama: Kriko gerildiğinde strandın
       uzama miktarı dijital sayaç ile takip edilir.

Uzama değerindeki sapmalar, öngerme sürtünmesi, düzensiz yerleşim veya elastisite modülündeki farklılıklardan kaynaklanabilir.

Bir öngerme halatının teorik uzaması şu formülle hesaplanır:

ΔL=P⋅L/A⋅E

Formül Parametreleri

• ΔL = Uzama miktarı (mm)

• P = Uygulanan germe kuvveti (N)

• L = Tendonun serbest boyu (mm)

• A = Tendon kesit alanı (mm²)

• E = Tendon elastisite modülü (N/mm²)

​

5. Beton Dökümü Öncesi Son Kontroller

Germe tamamlandıktan sonra beton dökülmeden önce yapılması gereken kontroller:

• Öngerme halatının gevşeme yapıp yapmadığı

• Ankraj bölgelerinde çatlak veya pozisyon hatası

• Öngerme halatı açıları ve profil doğruluğu

• Donatı üstünlüğü ve tirfor mesafeleri

Bu aşama, beton dökümü sırasında oluşabilecek kaymaların önüne geçer.

6. Beton Prizi Sonrası Öngerme Kuvveti Kaybı Kontrolü

Beton yeterli dayanımı kazandıktan sonra öngerme çubukları kesilir ve gerilme betona aktarılır. Bu süreçte:

• Ankraj kayıpları

• Sürtünme kayıpları

• Beton sürünme ve rötre etkileri

gibi nedenlerle öngerme kuvveti düşer. Prefabrik üretimde bu kayıpların kayıt altına alınması, eleman kalitesinin sürdürülebilirliği açısından gereklidir.

7. Kalite Güvencesi ve Standartlaştırılmış Üretim

Öngermeli prefabrik elemanların üretiminde TS EN 13369, TS EN 1168 gibi standartlar referans alınır. Her elemana ait germe kuvveti, uzama ölçümü, beton dayanımı ve tarih bilgileri üretim kayıtlarına eklenmelidir.