İnşaat Sektöründe Risk Faktörü
Risk, tehlikeli durumların meydana getirebileceği zararın olma ihtimaline göre belirlenmiş değerdir. Her sektörde olduğu gibi inşaat sektörü de birçok riske açıktır. Hatta risk sonuçları en ağır olan sektörden biridir diyebiliriz.
İnşaat sektöründe zarar oluşturma tehlikelerinin araştırılmasına, olası tehlikelerin sayısal olarak değerlendirilmesi ve kritik olanların belirlenmesine risk analizi denir. Risk analizi yapılmış işleri 3 şekilde gerçekleştirilebilir;
- Normal durumlar için kalite yönetim planı uygulanır. Kalite yönetim planı daha işin en başındayken projenin tüm ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağının düşünüldüğü plandır.
- Öngörülen riskli durumlar için aksiyon planları hazırlanır. Aksiyon planları, durum kurtarma amaçlı anlık hazırlanan, proje sonuna ulaşmak için tamamlanması gereken görevleri içeren bir listedir.
- Beklenmeyen aniden gelişen riskler için kriz yönetimi uygulanır. Bu durumlarda acil durum planları hazırlanır. Acil durum planlarında proje sorumlusu sarsıtıcı etkiden korunmak için gerekli ölçüm ve planları yapar.
Tüm bu riskli durumların analizi ve yönetiminin iyi sonuç verebilmesi için analizin düzenli güncellenmesi, alınan kararlara çoğunlukla uyulması gerekir. Genelde inşaat keşfi yapılırken ve teklifler sunulurken riskler dikkate alınmaz. Sadece sigorta hesabı yapılır, bazı firmalar o kadarını bile yapmaz. İnşaat sektöründeki birçok firmanın zor duruma düşmesi; hatalı kabuller, maliyet hesabındaki yanlışlar ve iyimserlikler, dikkate alınmamış riskler nedeniyle olur.
Risk Etkenleri
- Strateji hataları
Projeyi alan müteahhit veya onun yetkili kıldığı elemanları, proje yönetimi ile ilgili birçok karar alır. Makine alımı, nakliye, işçi seçimi, finans yönetimi, ekipman kullanımı gibi pek çok konuda tercih yapılır. Bu tercihler doğrultusunda risk ve kâr faktörleri devreye girer. Hakedişlerin harcanması gereken yerlerin dışında harcanması, gereksiz makine alımı (tersi de sıkıntılıdır),iş bilmeyen işçi seçimi, nakliye işinin yeterince planlı olmaması gibi konular büyük risk içeren strateji hatalarıdır. Bu konuların hesaplı şekilde düzenlenmesi, gerekli yerlerde destek alınması sayesinde riskler hafifler.
- Fiyat Artış Riskleri
İşçilikler, vergiler, sigorta yükümlülükleri, bütün inşaat malzemeleri, yakıt fiyatları, makine vb. gibi parametrelerdeki artışlar proje yönetimini zora sokan faktörlerdir. İş başlangıcındaki belirlenen hesaplar iş bitiminde büyük bir yıkım bırakabilir. Nitekim ülkemizde her geçen inşaat sektörünü zorlayan fiyat artışları yaşanıyor. Örneğin 2020’ye kıyasla inşaat çeliği fiyatı %116 artmış. Temel malzemelerdeki bu artış iş başlangıç ve iş bitiş maliyeti arasına uçurum girmesine sebep oluyor.
4734 Kamu İhale Kanununda ihalesi gerçekleştirilen yapım işlerinde uygulanacak fiyat farkına yönelik esaslar yer alır. Fiyat farkı: sözleşmeler kapsamında işin başlangıç tarihi ile yapım aşamasındayken aylara göre değişimi ifade eder. Özetle inşaat sektöründeki yöneticilerin bu farkları irdelemeleri hesaplamaları gerekir.
- Zorunlu Sebepler
Çoğu sözleşmede süre uzatım verilmesi ile ilgili maddeler yer alır. Bu sebepler; doğal afetler, bölgesel veya genel seferberlik halleri, salgın hastalıklar ve kamu ihale tarafından belirlenen diğer sebeplerdir. Bu risklerin önceden bilinmesi, hesaplanması imkânsızdır, mali kayıpların karşılanması işi alan kişiye düşer.
- Hesap ve Kabul Hatalarından Kaynaklı Riskler
Bu riskler teklif aşamasında pek çok firmanın iyimser fiyat süre analizi yapmasından ortaya çıkar. Bu fiyatlara gerçek maliyetler eklendiğinde önemli zarar riskleri oluşur. İş alırken-işi alma amaçlı-taviz verilmesi başlıca sebeplerdendir. Bu risklerin azaltılması için taşeron firmanın verdiği fiyatları tekrar hesaplamalı, her türlü maliyet hesapları yapılmalıdır.
- Uygulama Riskleri
Proje sorumlularının uygulama yöntemleri konusuna ayrıca dikkat etmeleri gerekir. Örneğin elde tünel kalıp bulunuyor diye az katlı bir binayı tünel kalıpla yapmak uygulama yönetimi hatasıdır. Çok katlı bir binada tercih edilebilir ve bu doğru uygulama yönetimi olur.
Ayrıca sadece uygulama yöntemlerinin doğru seçilmesi uygulama riskini ortadan kaldırmaz. Projeye, yönetmeliklere ve kurallara uymak gerekir. Bunların hepsi bütüncül bir sistemdir.
- Yasa ve Kural Tanımama Kaynaklı Etkenler
Yapı ile ilgili kuralların, yasaların bilinmesi veya bilinip önemsenmemesi risk oluşturur. İhale teklifinin geçersiz sayılmasından, gereksiz cezaların ödenmesine kadar zarar oluşturur. Yapı işlerinde olan herkesin yasa ve kuralları bilmesi gerekir. Bu kurallar TMMOB’ nin yayınladığı Yapı İşleri Mevzuatı El Kitabı’nda yer alır.
Bu listeye yapılan işe göre pek çok risk dahil edilebilir. Hangi risk olursa olsun en önemli şey her zaman hesaplanan riski üstlenmektir. Özetle güvenilir sigorta şirketleri ile çalışmak, risk yöntemini temel konu edinmek, maliyet hesabını bilirkişiye bırakmak, iş süresince risk taraması yapmak, büyük ölçüde riskleri azaltır.
Kaynak : İnşaata Başlarken, A. Turhan UYAROĞLU
