Ortam Aydınlatması Nasıl Olmalı? Aydınlatma Kavramları

Bulunduğunuz yerlerdeki ortam aydınlatması daha önce hiç dikkatinizi çekti mi? Işık şiddetine veya rengine hiç dikkat ettiniz mi? Mesela bir spor salonundaki aydınlatma sistemi, sinema salonunda olsaydı izlediğiniz filmden aynı derece keyif alabilir miydiniz? Yahut sinema salonundaki aydınlatma sistemi, çalışma salonunda olsaydı etkili bir şekilde ders çalışabilir miydiniz? Günlük hayatta belki de çok dikkat etmediğimiz aydınlatma sistemi ve kavramlarına gelin birlikte göz atalım.

Bir ışık kaynağının bir alana yahut doğrudan bir nesneye ışık göndererek nesnenin veya o bölgenin görünür kılınması olayına aydınlatma denir. Kısaca nesnelerin veya ilgili alanların ışık gönderilerek aydınlatılması olayıdır. Aydınlatma, Uluslararası Aydınlatma Komisyonu (CIE) tarafından da benimsenen tanımıyla, çevrenin ve nesnelerin gereği gibi görülebilmesini sağlamak amacıyla ışık uygulamaktır.

Temel anlamda aydınlatmanın iki boyutu vardır; birisi nicelik, diğeri ise niteliktir. Aydınlığın niceliği gerekli aydınlık düzeyinin sayısal veriler ile saptanmasıdır. Bu saptama yapılırken; işin önemi, çevre koşulları, çalışma süresi, işin yapılma hızı ve çalışan kişilerin özellikleri gibi etmenler yer alır.

Bir yerin veya nesnenin aydınlatılması hususunda ışığın az ya da çok olması bizim için herhangi bir anlam ifade etmez. Zira buradaki asıl önemli olan nokta; aydınlatılacak ortamın hangi amaç için kullanılacağı, ortamın hacimsel özelliklerinin, ortamda tercih edilen eşyaların renk aralığı ve daha birçok parametrenin önceden bilinmesidir. Ancak tüm bu parametreler göz önünde bulundurularak ışığın yeterli olup olmadığı değerlendirilebilir.

Mimari ve estetik kaygılar, eşyaların ışığı soğurma ve yansıtma oranları, insan gözünün algılayabildiği renk aralığı ve birçok parametrenin bir araya gelmesi ve detaylı çalışmalar neticesinde belirli bir sonuca varılabilir. Bu konudaki çalışmalar, kapsamlı bir bilim alanını ve uzmanlık kolunu ortaya çıkarmaktadır.

Doğru Yapılmış Aydınlatmanın Sağlayacağı Yararlar

Elde edilen veriler neticesinde standartlara uygun bir biçimde yapılacak olan aydınlatmanın faydaları şunlardır;

• Gözün yorulmadan işlevini yerine getirmesi, dolayısıyla göz sağlığının korunması
• Görme açısını maksimum ölçüde kullanabilme ve görüş keskinliğinde artma
• Görsel performansın artmasına bağlı olarak, iş veriminin artması
• Dikkatle yapılması gereken işlerde görsel kusurlardan ötürü meydana gelecek kazaların engellenmesi.
• Psikolojik açıdan görsel konfor sağlanacağı için bulunulan ortamda rahat ve mutlu hissetme.
• Etrafı yeterli ölçüde ve rahatça görebilmek, güvenlik hissi sağlama.
• İş ve çalışma verimi açısından olumlu yönde katkı sağlar.
• Amaca uygun ortam aydınlatması, dinlenme veya izleme keyfini arttırır.

Aydınlatma Kavramları

Işık

Etrafa dalga şeklinde yayılan, parçacık etkili olan ve göze tesir eden enerji çeşididir.

Işık Akısı (Ф)

Işık enerjisinin akış miktarı olarak tanımlanabilir. Işık akısı bir fiziksel niceliktir ve insan gözünün algıladığı ışık gücünün miktarını ifade eder. Bu tariften de anlaşıldığı gibi, ışık akısı hem ışınım yapan kaynağın gücüne hem de insan gözünün özelliğine bağlıdır. SI birimi MKS sisteminde lümendir. (lm)

Işık Şiddeti (l)

Bir ışık kaynağından birim katı açı içerisinde yayılan ışık akısının ölçüsüdür. Bir diğer ifade ile, bir ışık kaynağından çıkan ışık akısının belirli bir doğrultudaki miktarıdır. MKS sistemi içerisinde ışık şiddetinin birimi kandeladır. (cd)

Renk Sıcaklığı

Işık kaynağından çıkan ışığın içindeki renklerin oranına göre belirlenen renk aralığıdır. Birimi kelvindir.(K) Sıcak renklerden soğuk renklere gidildikçe kelvin değeri büyümektedir. Renk farklılaştıkça ışığın kullanım yeri ve amacı da değişir.

Ortam aydınlatması yapılırken renkleri kendi arasında 3 ana grupta inceleyebiliriz:

Sıcak Işık (2700-3200 Kelvin)

2700-3200 Kelvin arasındaki renk sıcaklığı “Sıcak Işık” olarak nitelendirilir. Bu tür ortamlarda daha çok dingin bir hava hakimdir. Dinlenme ortamlarında tercih edilebilir. Gözü yormadığından fiziksel ve psikolojik açıdan kişinin rahat hissetmesini sağlar.

Doğal Işık (4000-5000 Kelvin)

4000-5000 Kelvin arasındaki renk sıcaklığı “Doğal Işık” olarak nitelendirilir. Akşam oturmalarında, girişlerde ve daha birçok yerde tercih edilmektedir.

Soğuk Işık (5500-6500 Kelvin)

5500-6500 Kelvin arasındaki renk sıcaklığı “Soğuk Işık” olarak nitelendirilir. Genellikle konsantrasyon gerektiren ortamlarda; çalışma odaları veya etraftaki detayların yeteri kadar görülmesi gereken yerlerde tercih edilebilmektedir.

Renksel Geriverim(Ra)

Ortam aydınlatması için birçok parametre olduğundan söz etmiştik. Bu faktörlerden birisi de “Renksel Geriverim” faktörüdür. Aydınlatılan ortamdaki nesnelerin renklerinin gözümüz tarafından doğal ve doğru bir biçimde algılanabilmesinde rol oynayan etmendir. Görsel performansı önemli ölçüde etkilemektedir. Bir ışık kaynağının renksel özelliği, renksel geriverim indeksi ile tanımlanır. Işık kaynağının kullanıldığı yere, kullanım amacına, kullanılacak olan ışık kaynağına göre aydınlatılan yerdeki renk algılamasının oldukça hassas olması gerekir. İşte bu indeks ışık kaynağının renksel geriverim özelliğidir.

Görsel Konfor ve Sonuç

Fiziksel açıdan gözün minimum enerji harcayarak ve yorulmadan çevreye adapte olduğu ve ortamdaki nesneleri yeterli ölçüde algılayabilme durumuna “görsel konfor” adı verilir. Eğer bir ortam görsel konfor açısından yeterli ölçütleri taşımıyorsa; göz ortama adapte olabilmek için daha çok efor sarf eder, göz yorulur ve böyle bir ortamda göz sağlığı olumsuz etkilenir.

İnsan, etrafındaki nesneleri tam olarak seçemediği ve ortama adapte olamadığı zaman güven duygusu oluşmadığından böyle ortamlarda uzun süreli kalmak elbette ki psikolojik durumu olumsuz yönde etkiler. Sayılan sebepler neticesinde, içinde bulunulan ortamın, amacına uygun, yeterli düzeyde aydınlatılmasının hem fiziksel hem de psikolojik açıdan insanlar üzerinde pek çok faydası vardır.

Esen Kalın…

Muhammet Talha Salman

___________________________________________________________________________________________________________________

Kaynaklar/References

• PERDAHÇI C. , HANLI U. , Verimli Aydınlatma Yöntemleri, EMO

• ÇETİN E. , Aydınlatma Tekniği Ders Notu, Bozok Üniversitesi, 2018