Sünek Perde Nedir?
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY 2018), mühendislik uygulamalarında “sünek perde” kavramına önemli bir yer vermektedir. Genellikle perdeler rijit davranışlarıyla bilinse de aslında betonarme perdelerin sünek davranış göstermesi mümkündür. Peki sünek perde davranışı nedir ve perdeler nasıl sünek hale getirilir?
Sünek Davranış ve Rijitlik Kavramları
“Birkaç tanesi hariç, malzemelerin tamamına yakını bir dereceye kadar sünektir aslında. İhtiyaca göre daha da sünek hale getirilebilir. Beton perdeler, donatı eklenmesi suretiyle istendiği veya gerektiği kadar sünek olabilir. Perde rijitliği ise geometrik özellikleriyle alakalıdır ve yük karşısında gösterilen dirençtir. Bunun da kriteri deformasyon veya yerdeğiştirmedir. Perdenin ne kadar yer değiştirme yapması uygun görülürse, süneklik de ona göre ayarlanmalıdır ve ayarlanabilir.
Süneklik üç kısma ayrılır:
1- Malzemeye ait ‘birim deformasyon sünekliği’,
2- Yapı elemanına ait olan ‘dönme sünekliği’ veya ‘eğrilik sünekliği’ ve
3- Yapıya veya sisteme ait olan ‘ötelenme sünekliği’…
Çok rijit perdelerde meydana gelecek olan az miktarda ötelenmenin çok miktarda süneklik talebi olacağını biliyoruz. Bu ötelenmeyi belirleyip, her bir süneklik için tedbir alınabilir. Problem, hem bu tedbirlerin doğru alınıp alınmadığıdır ki poligon perdelerde bunu başarmak zor olabilir ve hem de yerinde yapılan imalatın kalitesinin sağlanabilmesi ile imalatın korunmasıdır. Ayrıca taşıyıcı sistemin doğru yerleşimi ile beraber, belirli kurallar da sağlanmalıdır… Bunların hepsi bilinen şeyler.” Erkan Şahmal / İnşaat Mühendisi / LINKEDIN sitesinde yer alan görüşü.
Kesme ve Moment Etkin Perde Davranışları
Perdeler genelde iki tür davranış sergiler:
- Kesme/Kayma Etkin Perdeler: Daha kısa ve bodur yapıdaki perdeler genellikle kesme kuvvetlerine karşı dayanıklıdır ve rijit davranış gösterirler.
- Moment/Eğilme Etkin Perdeler: Daha yüksek perdeler genellikle eğilme momentleriyle mücadele ederler ve sünek davranış gösterme potansiyeline sahiptirler.
Bazı sistemler ise her iki davranış türünü birden gösteren karma davranışlar sergileyebilirler. Örneğin, çerçeveli-perdeli taşıyıcı sistemler genellikle bu karma davranış türünü sergiler.
Çerçeveli-Perdeli Sistemlerin Avantajları
Çerçeveli-perdeli sistemlerde perdeler, yatay deplasmanları sınırlandırırken, çerçevelerin kiriş uçlarında oluşan plastik mafsallar ise deprem enerjisini tüketir. Bu sayede yapı, deprem sırasında hem enerjiyi tüketip hasar riskini azaltır hem de deplasmanları sınırlandırarak genel yapı güvenliğini artırır.
Tünel kalıp sistemleri gibi tamamen perdelerden oluşan taşıyıcı sistemler ise genellikle kesme/kayma etkin davranış sergiler, ancak yapının bütünsel değerlendirmesinde karma davranış özellikleri de gösterebilirler.
Süneklik İçin Önemli Hususlar
Betonarme perdelerin sünek davranışının sağlanmasında aşağıdaki noktalar büyük önem taşır:
- Doğru malzeme seçimi ve uygun donatı detaylandırması
- Yapı elemanlarının geometrik özelliklerinin belirlenmesi
- Sahada kaliteli imalatın sağlanması ve korunması
- Taşıyıcı sistem elemanlarının doğru yerleşimi ve yönetmeliklere uygun tasarımı
Özellikle karmaşık geometrilere sahip poligon perdelerde bu kriterlerin sağlanması, tasarım ve imalat açısından zorlayıcı olabilir ancak mühendislik çözümleriyle mümkündür.
Sonuç
Betonarme perdelerde süneklik ve rijitlik kavramları, yapı güvenliği açısından kritik öneme sahiptir. Doğru tasarım ve uygulama yöntemleriyle beton perdeler sünek hale getirilebilir ve yapıların deprem performansı önemli ölçüde artırılabilir.
Fatih Taner Vural
Proje ve Uygulama Denetçisi İnşaat Mühendisi
Ankara Gazi Üniversitesi
0 532 390 97 73
[email protected]
Sanal Şantiye sitesinden daha fazla şey keşfedin
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
