Derz Nedir? | Derzlerde Yük Aktarımı | Derz Çeşitleri

Derz Nedir?

Sizlere derzlerin yük aktarımı hakkında bahsetmeden önce derzler hakkında kısa bir özet geçelim. Derzler, kısaca; beton zemin sürekliliği içinde planlanmış aralık olarak tanımlamak mümkündür. Betonarme bir yapıda neden böyle bir aralık plandığımızı soracak olursanız; yapının boyutları büyüdükçe hesaplarda dikkate alınmayan ikinci dereceki gerilmeler tehlikeli boyutlara ulaşabilir. Derzlerin en temel görevi yapıda bulunan kuvvet yoğunluğunu uygun yerlerde keserek, tehlikeli durumlardan yapıyı uzak tutmaktır.

Derz Çeşitleri

• Soğuk Derzler
• İnşaat Derzleri
• Genleşme Derzleri
• Dilatasyon Derzleri olarak sıralanabilir.

Derzlerde Yük Aktarımı

Derz yüklerini;

1. Bağlantı çubukları
2. Anahtar derzleri
3. Agrega kenetlenmesi
4. Yük aktarımın yapısal etkileri adı altına dört ana başlık altında toplayabiliriz.

Bağlantı Çubukları

Derzin içinden geçen betonarme donatı çubuklardır. Büzülme veya genleşme derzleri için uygun değildir. Bağlantı çubukları yük aktarma çubuklarına benzese de çalışma ilkeleri farklıdır. Yük aktarma çubuğu içeren bir derzde beton yüzeyler birbirlerinden birkaç milimetre uzak olabilir. Bağlantı çubuklarının kullanıldığı derzlerde ise iki beton yüzeyi kısmen birbirlerine değer. Yük ise; aradaki sürtünmeyle aktarılır. Bu çubukların temel görevi beton yüzeylerini bir arada tutmaktır.

Yük aktarma çubukları eğilme ve kesme gerilmelerine dayanmalıdır. Ancak bağlantı çubukları sadece derzi açmaya çalışan çekme gerilmelerine dayanmalıdır. Betonla aderansının iyi olması için bağlantı çubukları yeterince uzun olmalıdır. Bağlantı çubukları, genelde 18 ila 24 mm çarpanlarında olup yerleştirilmeleri yaklaşık 3 adet/m şeklindedir.

Anahtar Derzleri

Sadece yapım derzlerinde kullanılır. Yük aktarımı için betonun betona temasına dayanır. Bu nedenle sürekli donatı veya bağ çubuklarına göre daha az güvenilir bir yöntemdir. İngiliz Beton Birliği bu derzin kullanılmasını tavsiye etmemektedir.

Agrega Kenetlenmesi

Derz yeterince dar ise her iki yüzdeki agregaların sürtünmesi sonucu yük aktarımı olur fakat geniş bir derzde yük aktarımı gözlenmez.

Yük Aktarımının Yapısal Etkileri

Yük aktarımını sağlamanın en önemli nedeni; üzerlerinden tekerlekli araçlar geçtiğinde derzlerin kırılmalarını önlemek, zemine oturan döşemelerin kenar ve köşelerine yakın tekil yüklerin etkisini azaltmaktır. Zemine oturan döşemeler, tekil yüklere göre tasarlandığında döşeme kalınlığı yüklerin döşeme kenarında veya köşesinde bulunmasına bağlıdır. Yük aktarımı mevcut olduğunda daha az bir gerilme gözlemlenir.

Kısalma ve bükülme derzleri aslında  planlanmış çatlaklardır. Zemin beton plağına çentik yapılarak veya bir miktar kesilerek zayıf bir düzlem oluşturulur ve çatlak oluşumunun döşemenin başka yerinde değil, zayıflatılmış olan bu noktalarda oluşması sağlanır. Beton taze halde iken bu çentikler oluşturulabildiği gibi, beton sertleştikten sonra  kesilerek de derz yapılabilir. Beton taze halde iken çentik oluşturmak için el aletleri, ahşap çıtalar ya da metal veya plastik parçalar kullanılabilir.

Elle Derz Oluşturulması: Bu geleneksel yöntemde, işlem için özel bir el aleti kullanılarak plastik haldeki beton üzerinde bir çentik oluşturulur.İnce döşemelerde yapılan bu yöntemde derz derinliği döşeme kalınlığının en az 1/4’ü olmalıdır ve 10 cm’den kalın döşemeler için bu yöntem pratik değildir.

Ahşap Çıtalar: Ahşap çıta derzler sadece hafif trafik için uygundur. Bunlar bazen dekoratif amaçlı da kullanılırlar. Genellikle 40 mm’ye 80 mm’lik çıtalar yerleştirilir ve etrafı betonlanır.

Metal Veya Plastik Parçalar: Çok çeşitli tiplerde malzemeler mevcuttur. Bunlar ince, sert malzemeden yapılmış çıtalardır, taze betonun içine oturtulur ve kalıcı olarak orada bırakılırlar. Çok düz döşemelerde veya yüksek derecede yüzey düzgünlüğü istenen durumlarda kullanılmamalıdır.

Kesme Derzler: Endüstriyel zemin betonları için kesmeyle daha düzgün ve durabilitesi daha iyi derzler elde edilir. Kesmenin yüzey düzgünlüğüne etkisi yoktur. Standart kesim derinliği plak kalınlığının yaklaşık dörtte biridir fakat kesim genişliği derinliği kadar önemli değildir.  Kesme işleminin etkili olabilmesi için doğru zamanda yapılmalıdır; kesme çok erken yapılırsa kenarları düzgün  olmayan bir derz elde edilir, kesme çok geç yapılırsa döşemede rastgele çatlaklar ortaya çıkmış olabilir. Beton kesmeye izin verecek kadar sertleşir sertleşmez derz kesme işlemine başlanmalıdır.