İçindekiler
Mostar Köprüsü Restorasyonu Nasıl Yapıldı?
Mostar köprüsü nehrin ayırdığı taraflar arasında ulaşım sağlamasının yanı sıra iki farklı halk arasında kültür ve kardeşlik bağları kuran bir gönül köprüsüdür. Bizde bu yazımızda bu tarihi Mostar Köprüsü restorasyonu, restorasyon tarihçesi ve restorasyonun nasıl yapıldığını sizler için derledik, keyifli okumalar.
Mostar Köprüsü Restorasyon Tarihçesi
İlk olarak Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılan ve Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılan tadilatlarla da bugün ki halini alan köprü gerek doğa olaylarından gerekse savaşlardan dolayı çeşitli tarihlerde restorasyonlara uğrayarak günümüze ulaşmıştır.
Neretva Nehrinin azgın sularının köprü ayaklarına zarar vermesinden dolayı köprünün sağ ve sol ayakları 1677 ve 1738 yılında olmak üzere 2 defa tamirat geçirmiştir.
1864 yılında Osmanlı mühendisleri köprü üzerinde bazı çalışmalarda ve incelemelerde bulunarak köprünün genel, yan ve profil çizimlerinin yapıp, bazı ölçümlerde ve sağlamlık testlerinde bulunmuşlardır. Bu incelemeler esnasında köprünün geçmiş yıllarda yapılan tamiratların detaylarını gösteren kitabelerin yazılı olduğu taşlara köprü üzerinde rastlanmıştır. Lakin bu taşların günümüzde nerede olduğu maalesef bilinmemektedir.
Mostar şehrinin 1878 yılından sonra Avusturya Macaristan devletine geçmesiyle birlikte köprü döşemeleri doldurulduğu için, kademelerin büyük kısmı örtülmüştür. Yine aynı devirde köprünün ayakları ve kemeri tamirat görmüştür. Neretva Nehrinin şiddetli akıntılarından dolayı kayalık zeminde ve köprüde oluşan oyuklar 1957 yılında tamir edilmiştir.
5 Kasım 1963 yılında ise köprünün döşemesi orijinal haline döndürülmüştür.
1945-1990 yılları arasında Yugoslavya döneminde koruma altında olan köprü maalesef 1993’te Bosna Savaşı sırasında bir Hırvat topçunun ateşiyle tamamen yıkılarak Neretva Nehrinin azgın sularına gömüldü. Maalesef sulara gömülen sadece köprü değil yüzyıllar boyu süren Müslüman ve Hırvat kesimin dostluğuydu
Köprünün yıkılmasından 4 yıl sonra 1997’de Türkiye’nin öncülüğünde köprünün yeniden aslına uygun olarak inşasına başlandı. İlk öncelikle dalgıçlar aracılığıyla nehirde bulunan köprünün taşları çıkarılarak köprünün kuleleri onarıldı. Haziran 2002 yılına gelindiğinde ise 30 metre uzunluğa ve 24 metre yüksekliğine sahip köprünün kemeri yapılmaya başlandı.
2003 yılının ağustos ayına gelindiğinde ise köprünün kilit taşı yerine konularak köprünün inşaatı tamamlandı. 2004 yılında Türkiye başta olmak üzere birçok devletin olduğu bir törenler hizmete açılan köprü 2005 yılında Dünya Mirası listesine eklenmiştir
Mostar Köprüsü Restorasyonu Nasıl Yapıldı?
Köprünün Özgün Parçalarının Elde Edilmesi
Restorasyonun ilk aşamasında köprünün nehrin azgın sularına gömülen taş parçaları bulunup çıkartılmıştır. Çıkartılan bu parçalardan alınan kenet, zıvana, kurşun, harç ve taş örneklerine ait numuneler incelenmiştir. İncelemeler sonucunda köprüde kullanılan malzemelerin içeriği ve kullanılma şekli hakkında bilgi sahibi olunmuştur. Bu bilgiler ışığında kemer köprünün yapımı hakkında varsayımlarda bulunulmuştur.
Numaralandırma ve Söküm
Köprünün döşeme taşlarının mevcut durumunun değerlendirilmesinden sonra köprü üstündeki taşların %30’u, köprü bağlantılarındaki taşların ise %40’ının tekrar kullanılabilir durumda olduğu tespit edilmiştir. Mevcut durumun tespitinden daha sonra bu taşlar numaralandırma işlemi yapılarak sökülmüştür.
Betonarme Geçici Ayak ve Çelik Ana Taşıyıcı İskele Yapım Aşaması
Köprü restorasyon aşamasında, geçici olarak yapılan betonarme ayaklar üzerine , ana taşıyıcı olarak yerleştirilen 4 adet çelik kafes kirişle taşınmıştır. Bunun üzerine ise kemer şeklindeki ahşap kasnakların oturacağı taşıyıcı çelik iskele konmuştur. Köprünün yan beden duvarlarındaki çalışmalar için ise iş iskeleleri kurulmuştur.
Sağlamlaştırma
Sağlamlaştırma aşamasında duvarlarda açılan deliklerin içerisine puzolonik esaslı harç malzemesinin enjekte edilmesi yöntemiyle beden duvarlarındaki çatlakların onarımı yapılmıştır.
Konglemera olan köprü kenarındaki taşların onarımı ise hasarlı taşların çürütülmesi, duvarların çimento sıvalı yerlerinin elden geçirilmesi ve taş dokunun onarılması şeklinde gerçekleştirilmiştir.
Köprünün tarihi ve yapımı hakkında bilgiler veren kayıp kitabeler yeniden yazılarak orijinal yerlerine yerleştirilmiştir.
Köprü kemerinin bütün ağırlığını taşıyan taş kürsülerin oturduğu kayalara destek olması amacıyla temele delikler açılarak nervürlü donatı yerleştirilmiş ve içi enjeksiyon yöntemi ile sadece çimento ve su ile doldurularak sağlamlaştırılmıştır.
Yonu Taşlarının Hazırlanması
Bu aşamada taş köprünün yapımında kullanılan tenelija taşları çeşitli boyutlarda kesilip yontularak kullanıma hazır hale getirilmiştir.
Taşlar yüzeyinde açılan zıvana deliklerinin içerisine kurşun doldurulduktan sonra projede belirtilen yerlerine konulmuştur.
Yeni Kemer Yapımı
Yapılan değerlendirmeler neticesinde köprünün kemerinde bulunan 456 adet orijinal yonu taşının, 440 adedi yeniden yapılmıştır.
Yeniden yapılan yonu taşları yerlerine konmadan önce su havuzlarında bekletilerek suya doyurulmuştur. Bu sayede harcın suyunu emmesi engellenmiş ve taşın dayanım kaybetmesinin önüne geçilmiştir.
Taşların bir yüzeyinde zıvana delikleri açılarak içi kurşunla doldurulmuştur. Zıvana delikleri kurşunla doldurulan taşlar horasan harcı ile birbirine yapıştırılmak suretiyle kemerin üzengi taşlarından başlayarak örülmeye başlanmıştır.
Korniş, Tempan, Döşeme Yapılması
Kemer taşları üzerine alt korniş, üst korniş taşları kenetli olarak yerleştirilmiş, tempanı oluşturan taşların da yerine konması kurşunlu ve kenetli olarak gerçekleştirilmiştir
Köprü döşemesinin taşlarını yerleştirmeden önce; kemer kaburgası üzerine önce horasan harcı sürülerek su izolasyonu yapılmıştır. Ardından da üstüne kireçle karıştırılan terra rosa toprağı onun da üstüne çakıllardan oluşan bir tabaka serilerek sıkıştırılmıştır. Sıkıştırılan bu tabakanın üstüne de döşeme taşları yerleştirilmiştir. Döşeme taşlarının derz araları ise horasan harcı ile doldurulmuştur.
KAYNAKÇA
1- Bilinmeyen Yönleriyle Mostar Köprüsü / Osman Doğan / Çamlıca Yayıncılık
2- “Mostar Köprüsü-Bosna Hersek’’ adlı Tez Çalışması / Halide Oral
Görsel kaynağı: https://archnet.org/sites/3680/media_contents/9218
