Ülkemizde tek doğrultulu asmolen döşemeli betonarme sistemler oldukça sık kullanılmakta. Bu yazıda, yeni yönetmelikte(TBDY2018) Tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemlerin uygulanma şartlarını son derece anlaşılır şekilde izah edeceğim.
Öncelikle belirteyim, tek doğrultulu asmolen döşemeli bir sistemi kesinlikle yüksek sünek tasarlıyamıyorsunuz. TBDY2018 bu sistemlerin yüksek sünek davranış göstermeyeceğini baştan kabul etmiş. Tek doğrultulu asmolen döşemeli bir sistemi sadece betonarme çerçeveli düşünüyorsanız yani PERDE KOYMAYACAKSANIZ bu sistem süneklik düzeyi normal sistem kabul edilmekte (kiriş ebatınız ne olursa olsun, ister yatık olsun ister normal farketmez). Perdesiz tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemleri sadece BKS=2 ve BKS=3 olan yapılarda, yani bina önem katsayısı 1 ve 1.2 olan yapılarda kullanabileceksiniz. Bina önem katsayısı 1.5 olan yapılarda PERDESİZ tek doğrultulu asmolen döşemeli sistem kullanılması yasak. Ayrıca tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemler PERDE kullanılmadığında sadece DTS=3 ve DTS=4 olan binalarda kullanılabilecek. Yani gününüzden bir örnekleme yaparsak sadece 3. Ve 4. Deprem bölgelerinde kullanılabilecek. Yani PERDESİZ tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemleri Konyada uygulayabileceksiniz, Istanbulda uygulayamayacaksınız (DTS=3 ve DTS=4 sınıfı, yönetmelikte spektral ivmesi 0.50 den küçük olan bölgelere geliyor, yani deprem ivmesi oldukça küçük, biliyorsunuz artık yapı yapacağınız yerdeki ivmeyi direkt koordinatları girerek tdth.afad.gov.tr sitesinden alacaksınız). Ayrıca PERDESİZ tek doğrultulu asmolen sistemle yapacağınız bina en fazla 17.5 metre olabilir(yükseklikliği perdelerle çevrili bodrum üzerinden hesaplayacaksınız, bodrumda perde yoksa direk temelden hesaplayacaksınız). Anlaşıldığı üzere PERDESİZ asmolen döşemeli sistem en fazla 5 kat yapılabilmekte, o da Konyada yapılabilmekte.
Tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemlere perde koyacaksanız (yüksek sünek perde) imkan biraz daha artmakta.
Bu tür PERDELİ sistemde, perdeler toplam devrilme momentinin en az %75 ini almak zorunda. Yani tek doğrultulu asmolen PERDELİ sistemleri karma sistem olarakta düşünebilmektesiniz (ama hiçbir halükarda yüksek sunek olamaz) . PERDELİ tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemleri Türkiye’nin her yerinde her binada kullanabilirsiniz. Ancak PERDELİ tek doğrultulu asmolen döşemeli sistem kullanarak yapacağınız bina en fazla Istanbul da 17.5 metre (yaklaşık 6 kat olabilir), Konyada en fazla 28 metre(yaklaşık 9 kat) olabilir. Bir benzetmeyle, bugün itibariyle 3 ve 4. Deprem bölgesinde PERDELİ tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemli bina en fazla 28 metre (yaklaşık 9 kat), 1 ve 2. Deprem bölgelerinde ise en fazla 17.5 metre ((yaklaşık 6 kat) olabilir. (TBDY2018 deki ivme değerlerini baz aldığımızda ise Sds ivmesi 0.50 den küçükse PERDELİ asmolen döşemeli sistem en fazla 28 metre(yaklaşık 9 kat), Sds ivmesi 0.50 den büyükse en fazla 17.5 metre(yaklaşık 6 kat) yapılabilmekte. Ben benzetme amacıyle ve okuyucu daha iyi anlasın diye günümüzdeki 1,2,3,4 deprem bölgelerine göre bir benzetme yaptım)
Görüldüğü üzere tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemlerde buyuk kısıtlamalar var. Hiç bir yerde 28 metreden yüksek tek doğrultulu asmolen yapamaktasınız. Deprem riski arttıkça da, tek doğrultulu asmolen döşemeli sisteme sahip yapı yüksekliği düşürülmüş.
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHIR
05419730151
Direk deprem bölgesi ile bir karşılaştorma yapmak çok doğru değil bence. İşin içine zemin de giriyor artık. Aynı yerde Konut yapacaksınız zemin zc olursa Sds Ye göre dts3 oluyor zd olursa dts2 oluyor. Dts2 olursa 17 metreye kadar asmolen yapabiliyorsunuz. Yani zemin kötü ise 5 katlı zemin iyi ise 9 kata kadar asmolen yapabiliyorsunuz aynı yerde. İşte benim merak ettiğim konu da burada başlıyor bunu müteahhite ve mimara nasıl izah edeceğiz. Çünkü aynı mahallede a müteahhiti 8 katlı binasını asmolen yapabilirken b müteahhiti 6 katlı binasını asmolen yapamayacak. Birde kesin bi akıllı çıkıp ilk 5 katı asmolen yapalım son 2 katı kara beton(usta tabiri ile) yapalım diyecektir.
Konuya hakim degilsiniz. Biraz acayim konuyu. Artik direkt deprem bolgesi diye bir unsurr kalmadi. Artik her bina icin bir spektrum egrisi cizeceksiniz. Yani her binanin yapilacagi yere gore bir spekttum egrisi olacak ve onu kullanacaksiniz. Bu spektrum egrisini olustururken haritasal ivme ve zemin degerlerini de yansitacaksiniz Ortaya cikan spektral ivme sizin kullanacaginiz ivme. DTS icerisinde zemin ozellikleride mevcit. Yani zemin ZC olunca DTS3 zemin ZD olumca DTS2 gibi bir durum söz konusu degil. Hatta olusturacaginiz spektrum egrisinde spektrum kose periyotlarini bile zemine gore siz hesaplayacaksiniz. Durum bu…
”Bu tür PERDELİ sistemde, perdeler toplam devrilme momentinin en az %75 ini almak zorunda. Yani tek doğrultulu asmolen PERDELİ sistemleri karma sistem olarakta düşünebilmektesiniz (ama hiçbir halükarda yüksek sunek olamaz) .” demişsiniz hocam. Peki deprem etkilerinin moment aktaran sınırlı betonarme çerçeveler ile süneklik düzeyi sınırlı boşluksuz betonarme perdeler tarafından birlikte karşılandığı durumlarda toplam devrilme momentininin yine %75 ini mi karşılamak zorunda. Çünkü artık karma sistem den çıkıyor süneklik düzeyi sınırlı sistem oluyor.
Sınırli sunrk perde kullaniyorsaniz dediginiz gibi artik karma distemden cikmakta. Dolayisiyle sinirlı sünek perde kullanarak DTS1 VE 2 de bu tur sistem yapamazssiniz.Sınirli sunek yapim sartlari gecerlidi. Perde devrilme orani da 0.40ile 0.75 arasinda(karma 0.75 den sonra ve perdeler kesinlikle yuksek dunek). Yani perfeler yuksek sunek dahi olsa 0.75’e ulasmiyorsa(toplam devrilme moment orani) karma sistemden bahsedemeyiz.
Asmolen döşeme tasarlarken veya uygulamada yaparken küçük kirişleri hangi doğrultuda atmamız gerekiyor ? bu konuda kullanabileceğimiz yönetmenlik veya kaynak var mı acaba ?
Her konuda yonetmelik beklemeyin. Yonetmelik genel hukumleri belirler. Kirisi bu yonde atin, su yonde atin demez. Yonetmeliklerde de asmolen kirislerinin yönu yer almaz, almamasi da gerekir. Ancak asmolen kirisleri uzun yone paralel atmak kesit tesirlerini azaltabilir(esas kirislerde). Bu baglamda asmolen kirisleri uzun yonde atmanizi tavsiye edebilirim.
Asmolen döşeme yapıp perdeli olarak çözüm yaptığımızda r katsayısını alırken binamızı sünekliği sınırlı olarak mı tasarlamamız gerekiyor?
Tek dogrultulu asmolen dosemede, kullandiginiz perdeler “SINIRLI SUNEK PERDE” ise sisteminizi de SINIRLI SUNEK dusunmeniz gerekmekte. Ancak syni sistemde perdelerinizi YUKSEK SUNEK dizayn edecekseniz bu takdirde tasiyici sisteminiz KARMA SISTEM olabilmekte(biliyorsunuz perdeler sınırli sunek ve yuksek sunek olabilmekte. Aralarinda dizayn farku var)
Hocam dts:1 de asmolen tek doğrultulu karma sistem yapabilirsiniz demişsiniz, çift doğrultulu nasıl yapabiliriz yönetmelikte de tek doğrultulu yazıyor kaset yada asmolen çift doğrultulu döşeme için nasıl hesap yapmamız gerek?
DTS-1 ‘de bir iki katlı müstakil yapılarda perdesiz asmolen döşeme yapmak için sınırlamamız nedir? Asmolen döşemenin hmax sınırı belirtilmiş fakat alt sınır koşulu açıkça belirtilmemiş mesela DTS-1 de tek yönlü asmolen döşemelerde perde kullanmadan en fazla 10m yükseklik olabilir gibi bir ifade olmadığı için. Bunu nasıl yorumlamamız gerekir ? Teşekkürler
BİZİM YAPIMIZ DTS=2, BYS= 7 YAPI DIŞ HATLAR (25/60) KİRİŞLER İLE BAĞLI İÇ KISIMLAR YATIK ASMOLEN KİRİŞ, YAPIDA İKİ YÖNDEDE PERDE KULLANILDI FAKAT devrilme momenti 0.75 sağlamamaktadır. bu durumda 4.3.4.6 ya istinaden (tbdy 2018 den alıntı; bu koşulunun sağlanamaması durumunda tablo 4.1. de deprem etkilerinin tamamının süneklik düzeyi SINIRLI ÇERÇEVELERLE karşılandığı durumlar için tanımlanana R ve D kaysayıları ile izin verilen en üst BYS DİKKATE ALINACATIR. YANİ (a31) i kullanabilirmiyiz.
Hasan ve Turhan adli uyelerin sorularina ortak cevap verecegim:
DTS1 ve DTS2 de asmolen sistemler(dolgulu) (tek veya cift dogrultu olmasi farketmez) ancak KARMA SISTEM olarak yapilabilmektedir. KARMA SISTEM olabilmesi icinde distemin yuksek sunek perdelerle donatilmasi ve bu perdelerin her iki yonde ayri ayri en az 0.75 devrilme momenti oranina sahip olmasi gerekir. Perde olmadan(en az 0.75 oran) DTS1 VE DTS2 deTEK YADA CIFT YONLU ADMOLEN DOSEMELI SISTEM KULLANAMAZSSINIZ.
DTS1 de , Perde koydunuz ama bir yonde 0.75 i saglarken, diger yonde 0.74 orani saglayabiliyorsunuz
ASMOLEN YAPAMAZSSINIZ.
DTS1 ve DTS 2 de sadece kolon kiris ten olusan sinırli sunek sistem kullanamazssiniz. Asmolen sistemlerde de perde oraniniz 0.75 i saglamiyorsa sistem sinirli sunege girer ve kullanamazssinix.
DTS1 VE DTS2 de 0.75 moment oranini saglayacsk perde koymak ZORUNLUDUR.Aksi takdirde asmolenden vazgecmek zorundasiniz. DTS1 VE DTS2 de perde koydunuz, 0.75 leride sagladiniz, bu sartlarda dahi en fazla yapabileceginiz bina yuksekligi 17.50 metredir…
Ahmet hocam size bir sorum olacak 4.3.4.6 daki koşulu sağlayamadığımız durumda r ve d bys ye baglı olarak oynaya biliyoruz diye biliyorum bu r ve d katsayılarıyla oynamak devilme momentinin perdelerin taşıma oranını değiştiriyo mu nasıl bir etkisi oluyo ve ayrıca r kat sayısını azalttığımız takdirde bu 4.3.4.6 daki koşulu sağlama zorunlulugumuz mu kalkıyo yani hocam kısacası r katsayısıyla oynamanın ne gibi bir faydası var onu merak ediyorum bide 4.3.4.6 daki koşulu saglayamayıpta r ve d katsayılarıyla oynama yapıp hesap kurtarılabilirmi asmolen döşemeli sistemlerde
R katsayisi bir nevi deprem yukunu azaltma miktaridir, suneklikle ilgilidir. 100 tonluk bir yatay kuvveti R=8 e bolerseniz 12.5 ton cikar ve sistemi 12.5 ton yatay yuke gore dizayn edersiniz. Ayni 100 ton’u R=4 e bolerseniz 100/4=25 ton cikar ve sistemi 25 ton a gore dizayn edersiniz. Dolayisiyle 25 ton yatay kuvvette devrilme momentiniz daha buyuktur R payda da yer alir. R kuculdukce devrilme momentiniz buyur.
Madde 4.3.4.6jarma sistem yapmaniz icin gerekli minimum perde moment oranini size soyler. Bu oran 0.75 dir. Yani yuksek sunek perdeler toplam momentin%75 ini karsilamaki kolonlar %25 ini (en fazla)karsilamalidir. Eger %75 saglayamazssan sınırlı sunek R ve D
ye gecersiniz . Sistemijizde artik KARMA DEGIL SINIRI SUNEK OLUR dolayisiyle artik KARMA cozemezssinizAsmolrn yapacaksaniz yapamazssiniz.
Yuksek sunek sistem en iyi sistemlerdir. Ama guclu kolon kontrolu gibi kolon kiris kesme guvnlik kontrolu gibi seyleri yapmaniz gerekir. Biraz kulfetlidir. Ama karsiliginda deprem kuvvetinj buyuk R ye bolersiniz 8 gibi 7 gibi .
R katsayisi bir nevi deprem yukunu azaltma miktaridir, suneklikle ilgilidir. 100 tonluk bir yatay kuvveti R=8 e bolerseniz 12.5 ton cikar ve sistemi 12.5 ton yatay yuke gore dizayn edersiniz. Ayni 100 ton’u R=4 e bolerseniz 100/4=25 ton cikar ve sistemi 25 ton a gore dizayn edersiniz. Dolayisiyle 25 ton yatay kuvvette devrilme momentiniz daha buyuktur R payda da yer alir. R kuculdukce devrilme momentiniz buyur.
Madde 4.3.4.6jarma sistem yapmaniz icin gerekli minimum perde moment oranini size soyler. Bu oran 0.75 dir. Yani yuksek sunek perdeler toplam momentin%75 ini karsilamaki kolonlar %25 ini (en fazla)karsilamalidir. Eger %75 saglayamazssan sınırlı sunek R ve D
ye gecersiniz . Sistemijizde artik KARMA DEGIL SINIRI SUNEK OLUR dolayisiyle artik KARMA cozemezssinizAsmolrn yapacaksaniz yapamazssiniz.
Yuksek sunek sistem en iyi sistemlerdir. Ama guclu kolon kontrolu gibi kolon kiris kesme guvnlik kontrolu gibi seyleri yapmaniz gerekir. Biraz kulfetlidir. Ama karsiliginda deprem kuvvetinj buyuk R ye bolersiniz 8 gibi 7 gibi .
Merhaba Ahmet bey DTS=1 Zd zemin grubunda ve BYS=5 olan bir yapıyı tasarlarken ilk kat asmolen diğerleri plak olarak hesaplanmış. bu mümkün mü? (sistem Yüksek sünekli alınmış)
Icerisinde asmolen tasiyici sistem olan bir yapi(bir kat asmolen, kat’in bir kısmi asmolen) YUKSEK SUNEK tasarlanamaz. Bahsettiginiz durum mumkun degil. Bu tur yapilarda 0.75 perde moment orani olan yuksek sunek perde ile karma tasarlanabilir . DTS1 icinde bahsettiginiz yapi en fazla 17.5 metre yuksekliginde olabilir….
Birde 4.3.4.5 de belirtilen 4.2 denklemi sınır değerlerini sağlamazsa ne olması gerekir tam anlayamadım son paragrafı…
Bu madde(4.3.4.5) kullanacaginiz perdenin almasi gereken moment orani ile ilgili. Eger COK AZ PERDE kullaniyorsaniz(0.75) da sisteminiz fazla rijitlestiginden buyuk deprem kuvveti ile calismanizi istiyor. Ornekle bu maddeyi aciklayayim. Diyelim deprem etkilerini perde(bosluksuz) + cerceve ile karsulayacaksiniz. Yuksek sunek ve betonarme. DTS1 diyelim. A15 sectiniz.R=7 ve BYS>=2 OLACAK.Yani en fazla 70 metre bina yspacaksiniz. Birinci duruma bakalim. Analiz yaptiniz. Baktiniz perdelerin moment orani 0.39. Yani alt durum 0.40 saglamadi. Moment orani dusuk . Bu durumda R niz degismeyecek. Yine R=7. Ama perdeniz az oldugundan BYS>=(2+1)=3 olacak. Yani BYS YI +1 artirdiniz. Bu durumda artik 70metre degil 56 metre bina yapabileceksiniz(BYS=3…..56metre)
Ikinci duruma gecelim. Analiz yaptiniz baktiniz perde moment orani 0.76. Yani ust sinir olan 0.75 i asmissiniz. Yani sistem rijitlesmis. Bu durumda perde fazla oldugundan A13 e gececeksinjz ve R=6 alacaksiniz analizi tekrarlayacaksiniz…
Ahmet Bey çok teşekkürler!
Bir husus daha var o da; bazı kesimler tek doğrultuda asmolen olmaz ama çift doğrultuda asmolen olabilir. tablo 4.1 de de öyle deniliyor diyorlar yani çift doğrultuda dişli döşeme olabilir. Hatta İdecad gibi programlarda buna müsaade ediyormuş? Bu konuda fikrinizi merak ediyorum.
Ilgili madde 4.3.4.3 maddesi. Maddede “Dolgulu(asmolen) veya dolgusuz tek dogrultulu……” ibaresi geciyor. Bir tereddut olmasi normal. Yonetmelikte anlatim hatasi’nin oldugu bir gercek. Ancak bu maddeyi tek yada cift yonlu asmolenleri kapsiyor olarak degerlendirmek simdilik daha dogru. Cift yonlu dolgusuz duruma kaset dosemeler girmekte. Kaset dosemeler ayri tutulmus. Gorusum bu yonde.
çift doğrultulu dişli döşeme yaptığımızda sistemi kaset gibi bi tasarlayacağız daha doğrusu kaset döşeme ile çift taraflı çalışan dişli döşeme arasındak fark varmı ders kitabların çift taraflı dişli döşemelerde parentez içinde kaset döşeme diyorlar bununla ilgili bilgisi olan varmı
Sayın Çelikkollu,
Anladığım kadarıyla, ” PERDELİ tek doğrultulu asmolen döşemeli sistemleri Türkiye’nin her yerinde her binada kullanabilirsiniz. ” ifadenizden ve “ancak PERDELİ tek doğrultulu asmolen döşemeli sistem kullanarak yapacağınız bina en fazla Istanbul da 17.5 metre …” ifadenizden anladığım kadarıyla dişli (asmolen) taşıyıcı sistemi için bina türü ilgili bir sınırlama bulunmamakta ve yönetmelik sınırlamaları kat yüksekliği ile yapmaktadır.
Kafama takılan nokta şudur;
2018 TBDY’de geçen “Deprem etkilerinin tamamı moment aktaran süneklik düzeyi sınırlı betonarme
çerçevelerle karşılanan taşıyıcı sistemler (Tablo 4.1’de A31, B31, C31 taşıyıcı sistemleri),
sadece DTS=3 ve DTS=4 olan binalarda kullanılacaktır. Dolgulu (asmolen) veya dolgusuz tek
doğrultulu dişli döşemeli betonarme çerçevelerden oluşan taşıyıcı sistemler de, perde
içermedikleri takdirde, süneklik düzeyi sınırlı taşıyıcı sistemler olarak sınıflandırılacak ve
sadece DTS=3 ve DTS=4 olan binalarda kullanılacaktır. Bu tür taşıyıcı sistemler, süneklik
düzeyi yüksek betonarme bağ kirişli (boşluklu) ve/veya boşluksuz perdeler veya süneklik düzeyi
yüksek çelik dışmerkez ve/veya merkezi çaprazlı çerçeveler ile birlikte düzenlenerek süneklik
düzeyi karma sistemler olarak yapılabilir (Tablo 4.1’de A2, B2, C2 taşıyıcı sistemleri).” ifadesidir.
Çerçeveli dişli döşemeler perde içerdikleri taktirde süneklik düzeyi karma olarak tasarlanabilecektir. Süneklik düzeyi karma sistemlerin sınırlamalarına bakıldığında ise; yönetmelikte geçen 4.3.4.1, b maddesinde “BYS 6 ≤ olan ve DTS=1a ve DTS=2a olarak sınıflandırılan binalarda süneklik düzeyi karma taşıyıcı sistemler kullanılamaz. ” ifadesi yer almaktadır.
Sizlerin düşüncesi, DTS=1a, DTS=2a olarak sınıflandırılan binalarda (Hastaneler, dispanserler, sağlık ocakları…) da asmolen döşemelerin kullanılabileceği yönünde mi?
Osman Fatih BAYRAK
İnşaat Mühendisi
İskenderun Teknik Üniversitesi