Tasıyıcı sistemlerin dizaynında yatay yükler baskındır. Çünkü tasıyıcı sistemlerin yataydaki rijitligi, düsey’e göre azdır Bunun üzerine birde yatay yuklerin degerinin büyük olmasi eklenince(ruzgar, deprem vb) yatay yüklerin dizayndaki onemi ortaya çıkar.
Bir eleman yada bir sistemin, şekil değiştirdigi halde, kapasitesini kaybetmeden aynı şekilde kuvvet taşimaya devam etmesine süneklik diyoruz.Dolaysiyle süneklik kavraminda sadece şekil degiştirme önemli degil, kapasitenin de azalmaması gerekli.
Bir tasiyici sistemin yatay kuvvetleri sadece dayanimla karşilaması teorik olarak mumkünse de, ekonomik olarak, kullanilabilirlik olarak pek mumkün degildir. Bu yuzden yatay kuvvetlerin bir kısminin dayanımla, bir kismınin da tasıyıci sistemdeki sekil degisikleri ile yani suneklikle karsilanmasi yoluna gidilir. Ortaya cikan yatay kuvvetlerin ne kadarinin dayanimla karsilanacagi, ne kadarinın şekil degiştirme ile karsılanacagina muhendis karar verir. Bu kararda yonetmeliklerinde payi vardır.
Her eleman, her sistem belli derecede sünektir. Çok büyuk bir betonarme perde bile sünektir. Bir tasıyıci sistemin sünekligi demek, sistemin göcmeden egilip bukulmesi, hasar görmesi, ama ayakta kalması anlamina gelir. O halde sunekligin en fazla oldugu sistemler dusey elemanlarin ayakta kalabildigi sistemlerdir. Dış etkiler karşisinda dusey elemanlarinız iyi kötü hala ayakta kalabiliyorsa bilin ki yüksek sunek bir tasiyıci sistem yapmıssinizdir.
Anlasilacagi uzere yuksek sunek tasiyici sistem tasariminda esas olan dusey elemanlarin ayakta kalmasinin saglanmasıdır. O zaman ben ne yapip edip, depremde, ruzgarda kolonlarin ve perdelerin, egilip bükülse de ayakta kalmasini saglarsam yuksek sunek tasarim yapmis olurum.Peki bu nasil saglanabilir?
Bu durum koca koca kolon yapmakla saglanmaz, başta bunu belirtelim.Yuksek sunek tasarimin esasi, ilgili tasiyici sistemdeki en guclu elemanin kolonlar olmasidir. Yani koca koca kolonlar yapip bunlari da koca koca kirislerle baglarsaniz, yüksek sünek tasarimi saglayamamis olabilirsiniz.
O halde yuksek sunek tasarim yapacaksaniz, taşıyıcı sisteminizdeki düsey ve yatay elemanlarin kapasitesini bilmek zorundasinız. Dikkat edin dıs etkilerin degerinden bahsetmiyorum.Tasiyici sistemi olusturan elemanların kapasitelerinden bahsediyorum. Eger siz dusey ve yatay tasiyici sistem elemanlarinin kapasitesini bilirseniz, yuksek sunek bir tasarim yapabilirsiniz. Eger kirisinizin kspasitesi 1 birim ise demek ki kolonunuzun kapasitesi 1.0001 birim olacak.Eger kirisinizin kapasitesi 10 birim ise, demek ki kolonunuzun kapasitesi 10.0001 birim olacak. Bu mantikla en güclu elemanlariniz kolonlar oldugundan, bir yerler egilse de bukulse de yapi ayakta kalacaktir. Yuksek sunek tasarim işte budur.
Anlasilacagi uzere yuksek sunek tasarimda kolonlarin ve kirislerin kapasitesi hayati onem tasir. Bu elemanlarin kapasitelerini hesaplamak ve yerinde imal ederken de ayni hesapladigimiz kapasite de yapmak gerekir. Dusunelim: bir betonarme kirisin kapasitesini 10 birim hesapladiniz.Buna karsin yuksek sunek olsun diye de kolonunuzun kapasitesini 10.1 birim yaptiniz. Proje olarak iyi. Sonra yerinde imalata gectiniz, betonarme kiris’e bikac fazla donati ativerdiniz. Ne oldu? Kapasitesi 10 birim olan kiris’in kapasitesi attiginiz bu fazla donatilar nedeniyle 10.2 birim oldu. Kolonun kapasitesi 10.1 birimdi.Bir anda kiris daha guclu vaziyete geliverdi.Bu durumda depremde kiristen once kolon hasarlanacak ve yapi gocebilecektir.Projeniz ne kadar iyi olsa da, imalatta yapilan bu kucuk hata her seyi berbat eder.
Bir proje hazirlandiktan sonra imalatta aynen yapmak gerekir. Projeyi dizayn eden zaten dusunmustur.Uygulayicilarin dizayn konusunda dusunmesi gerekmez.Betonarme uygulamalarda ne donati çalın, ne donati ekleyin, ne tahvil edin…Neyse onu uygulayın..Hepsinin sonucu kötü olur…Istanbulda da proje yapsaniz, Gölcükte de proje yapsanız, Konya da da proje yapsaniz hep sisteminiz yuksek sunek olsun.Hep kolonlarinız bir birim daha güçlü olsun.Yuksek sünek taşıyıcı sistemlere sarilin. Karma imiş, nomal sunekmis pek ilgilenmeyin. Yuksek sunek ile yatın, yuksek sunek ile kalkın…
Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHIR
