Tekil Temel Nedir? | TS500’e Göre Bağ Kirişi Tasarımı

Tekil Temel Nedir?

Tekil temel, sanayi yapılarında prefabrik veya çelik kolon temeli olarak ve hafif binalarda (1-3 kat) tercih edilebilir. Tekil temeller inşa edilirken temel bağ kirişlerinin gerekli olup olmadığı gözetilir. Sanayi yapılarında aks açıklıkları genelde fazla olduğu için sürekli temel veya radye temel ekonomik olmaz. Bu yapılarda temel taban seviyesi çoğu zaman tanzim edilmiş zemin yüzeyinden oldukça aşağıda olur. Bu tür tekil temellere “soket temel” de denilir. Tekil temeller inşa edilirken temel bağ kirişlerinin gerekli olup olmadığı gözetilir.

Tekil Temeller için Konstrüktif Kurallar

• Tekil temelin planda en küçük boyutu 70 cm olabilir.
• Temel oturma alanı 1.0 m2 den küçük olamaz.
• Temel kalınlığı en az 25 cm olduğu gibi konsol  açıklığının ¼’den küçük olamaz.

Sanayi yapılarındaki soket temel uygulamalarında temel yanı ve üstü geri dolgusu nedeniyle gerek temelin kendisinde gerekse dolgunun gevşek olması durumunda fabrika içi beton kaplamalarda ciddi ve onarımı yüksek
maliyet getiren farklı oturma problemi ortaya çıkabilir. Deprem Yönetmeliği gereği tekil temellerin bağ kirişi ile bağlanarak davranış bütünlüğünün sağlanması hedeflenir.

Temel bağ kirişleri, isminden de anlaşılacağı üzere temellere ait bir yapı elemanıdır. Bu elemanlara bağ hatılı da denilmektedir. Fakat temele ait olması onun bir kiriş gibi çalışmayacağı anlamına gelmemelidir. Örneğin standart bir betonarme  kiriş donatı düzeni nasılsa bağ kirişlerde de benzer şekilde düzenlenir. Çünkü amaç; betonun gevrekliğini donatının sünekliği ile dengeleyebilmektir. O halde neden temelde bağ kiriş imal etme ihtiyacı duyulur ve her tekil temel inşa edilen yapıda gerekli midir?

Bağ kirişinin imal edilmesinin öncelikli sebebi zemindir. Yapının inşa edileceği zemin şartları yapı güvenliğini tehdit ediyorsa temelin desteklenmeye ihtiyacı var anlamına gelir. Yani her tekil temel inşa edilen zemine, örneğin zemin ZA yerel zemin sınıfı ise bağ kiriş imalatı tasarımı tercih edilmez.

Temel Bağ Kirişlerinin Özellikleri

• Depreme karşı tekil temeller, deprem bağlantı (bağ) kirişleri ile birbirine bağlanır.
• Deprem sırasında tekil temellerin bir bütün olarak davranmasını sağlarlar.
• Basınca özellikle de çekmeye çalışırlar, eğilme almazlar.
• Bu kirişleri; birleşik temellerde temellerin birbirine bağlayarak dönmelerini engelleyen, taban basınç dağılışlarını düzelten ve bu nedenle eğilme de alan bağ kirişler ile karıştırmamak gerekir.
• Deprem bağlantı kirişi (temel bağ kirişleri); deprem bölgesi derecesine, zemin cinsine göre, kolon basınç yüklerinden büyüğünün %5-10’u vb. kadar bir çekme alacak şekilde tasarlanır.

Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’ne Göre Temel Bağ Kirişinin Tasarım Özellikleri

• Bağ kirişleri, temel kazısına uygun olarak, temel altından kolon tabanına kadar olan yükseklikteki herhangi bir seviyede yapılabilir.
• Kesit hesabında bağ kirişlerinin hem basınç, hem de çekme kuvvetlerine çalışacağı göz önünde tutulacaktır. Zemin ya da taban betonu tarafından sarılan bağ kirişlerinin basınca çalışması durumunda, burkulma etkisi göz önüne alınmayabilir. Çekme durumunda ise, çekme kuvvetinin sadece donatı tarafından taşındığı varsayılacaktır.
• Bağ kirişlerinin minimum boyutu 300 mm × 300 mm, donatı oranı en az % 0.5, etriye çapı 8 mm ve etriye aralığı 200 mm olacaktır.
• Bağ kirişleri yerine betonarme döşemeler de kullanılabilir. Bu durumda, döşeme kalınlığı 150 mm’den az olmayacaktır. Döşemenin ve içine konulan donatının, verilen eksenel yüklere eşit yükleri güvenli biçimde aktarabildiği hesapla gösterilecektir.
• Betonarme ve çelik binalarda tekil temelleri veya kazık başlıklarını her iki doğrultuda, sürekli temelleri ise kolon veya perde hizalarında birbirlerine bağlayan bağ kirişleri düzenlenecektir. Yerel zemin sınıfı ZA olan temel zeminlerinde bağ kirişleri yapılmayabilir.

Kaynaklar / References

• DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü, Temel İnşaatı Ders Notları

• Temel İnşaatı Ders Kitabı, Bayram Ali UZUNER