Karayolunda, platformdan veya şevlerden gelen yüzeysel suları toplayıp uygun yerlere deşarj eden yüzeysel drenaj yapısına hendek adı verilir. (Karayolları Teknik Şartnamesi)
Yağış sonrası toplanan sular, hendek yapılmayan yollarda büyük hasarlar meydana getirmektedir. Yol gövdesinin altına sızan sular, zeminin taşıma gücünü zayıflatarak yolda çökmelere, kaplama tabakasının bozulmasına neden olurken yüksek dolgu kesimlerinde dolgu şevinin kaymasına dolayısıyla yolda heyelana sebebiyet vermektedir. Bu nedenlerden dolayı, gerekli görülen kesimlere hendek açarak suyun her yapıya olduğu gibi yola da zarar vermesi engellenebilmektedir.
Hendeklerin esas amacı drenaj olup bu yapıların bozulması, yolun altyapısını, üstyapısını ve şev stabilitesini doğrudan etkilemektedir. Yolun ömrü, bu yapıların performansına bağlı olup yapım aşamasındaki eksiklikler ve sonrasındaki bakım yetersizliği, bu yapıların ömrünü ve görevini doğrudan etkilemektedir.
Hendek Çeşitleri Nelerdir?
Kenar Hendeği
Yol yüzeyi ve yakınından gelen yüzeysel suların toplanıp yol boyunca aktığı kısımdır.
Palye Hendekleri
Palyeli olarak yapılan yarma ve dolgu kesimlerinde şeve ve palyeye gelen yüzeysel suların toplanıp deşarj edildiği drenaj yapısıdır.
Kafa Hendeği
Yarma kesimlerinde, yüzeysel suların yarma şevlerine ve yol gövdesine zarar vermesini önlemek amacıyla yarma şevi ile doğal topoğrafyanın kesişme çizgisinden (şev kazığı çizgisi) yamaç yukarı tarafta açılan hendek türüdür.
Kar Hendeği
Rakımı 900 metreden fazla olan çift taraflı yarmalarda (sandık yarma) kışın kar temizleme sırasında biriken karın depolanması için açılan hendek türüdür.
Not: Yüksekliği 10 metreden fazla olan dolgularda ve yüksekliği 15 metreden fazla olan yarmalarda şev stabilitesini sağlamak için palye yapılır.
Hendeklerde hız, belirli bir değerden fazla olursa oyulma, az olursa çökelme olacağından boyuna eğimin 0 – 0.005 arasında kalması veya 0.04’ü aşması durumunda, hendekler kaplanmalıdır. Hendek kaplama; beton kaplama ve pere olmak üzere iki türde yapılmaktadır. Ülkemizde hendek kaplama yapılırken genellikle beton kaplama tercih edilmektedir. Bunun en önemli sebebi ise; işçiliğinin kolay olması ve zamandan tasarruf sağlanmasıdır. Karayolları Teknik Şartnamesi’ne göre kaplama yapılacak hendekler; 15 cm kalınlığında ve C30/37 sınıfı beton kaplama veya 20 cm kalınlığında harçlı pere şeklinde kaplanmalıdır.
Hendek Yapımında Dikkat Edilecek Hususlar
- Hendekler şartnamesine uygun tip kesitlerde açılmalıdır. (4/1, 2/1 vb.)
- Kaplama yapılacak hendeklerde öncelikli olarak özel aparatlı iş makineleri tercih edilecek, zemin, kompaktörler veya el tokmakları ile sıkıştırılacak daha sonra anolar halinde kalıplar yerleştirilecektir.
- Beton kaplamaya geçmeden önce, zemin nemlendirilmelidir.(zeminin beton suyunu emmesi ve betonun çatlaması önlenmektedir.)
- Beton kaplama sırasında vibrasyonlu mastar kullanılarak betonun daha üniform ve boşluksuz olması sağlanmalıdır.
- Beton 15 cm kalınlığında ve C30/37 sınıfında olmalıdır.
- Beton kaplama en az 7 gün süre ile güneşten, sıcaktan, rüzgardan vb. etkilerden korunmalı, betonun kürü için kalın telis serilip kaplama yüzeyi nemli tutulmalıdır.
- Kaplama yapıldıktan sonra beton yüzeyinde çatlak oluşmamalı, tamamlanan hendek kaplama servis ömrü boyunca dayanım ve dayanıklılığını korumalıdır.
Hendekler, yağış sonrası oluşan tortulanmalar, şev yüzeyinden dökülen malzemeler ve insanoğlunun doğaya attığı çöplerin birikmesi sonucu işlevini kaybetmemesi için rutin olarak temizlenmelidir.
Kaynaklar / References
Karayolu Teknik Şartnamesi
Karayolu Tasarımı El Kitabı
