R

(Yazı inşaat mühendislerini ilgilendirmekte, başka disipline mensup arkadaşlar okuyup boşuna zaman kaybetmesin)

Meslek hayatım boyunca(inşaat mühendisliği), bu kadar yanlış anlaşılan bir kavram görmedim. Nedir bu kavram: “R” kavramı.

“R” taşıyıcı sistem davranış katsayısıdır. Baska bir ifadeyle “R” katsayısı, taşıyıcı sisteminizin, yatay kuvvetlerin ne kadarıni dayanimla karşılayacağını, ne kadarını sekil değiştirmeyle  karşilayacagini belirlemenizde yardımcı olur.

“R” katsayınız nispeten büyükse, yatay kuvvetlerin cok  büyük kısmını şekil degistirmeler ile karşılayacaksiniz demektir. “R” katsayınız nispeten küçükse, nispeten şekil degistirmeler ile karsilayacağıniz kuvvet daha az demektir.

100t. Yatay kuvvet olusan bir yapıda R=8 almanız  demek, 100/8=12.5t.luk kuvvetin dayanimla karşilanacagi, 100-12.5=87.5t’ luk kuvvetin ise şekil degistirmeler ile karşilanacagı demektir.

100t yatay kuvvet olusan bir yapıda, R=4 almaniz demek, 100/4=25t luk kuvvetin dayanimla karşılanacagı, 100-25=75t’luk kismın ise, şekil değiştirmeler ile karşılanacaği demektir.

Yönetmelikler de bu bağlamda çeşitli taşıyıcı sistemler için mühendislere “R” katsayiları önerirler.

İşin kötü tarafı ise bilinçsiz mühendisler(inşaat mühendisleri), sadece R=4 alarak yada R=8 alarak(betonarme cerceve tasiyici sistem) yuksek sünek(şekil degistirme kapasitesi yüksek) yada sınırlı sünek yapı tasarladıklarini zannederler. Oysa yapinizin sünekliğinin R=8 almaniz yada R=4 almanizla ilgisi yoktur. Zaten taşıyici sistemler de akılli degildir, “muhendis R=8 almış ben yüksek sunek olayım bari” diye düsünmez.

Degisik “R” katsayilari alarak yapı sünekligini artırıp azaltamazsinız. Tasıyıci sistemin sünekliği yapısal bir konudur. Daha rahat  anlamanız için şöyle bir örnek verebilirim: Kolon kirislerden olusan betonarme bir taşiyici sistem için R=8 alarakta yüksek sünek sistem tasarlayabilirsiniz, aynı sekilde R=4 alarakta yüksek sünek sistem tasarlayabilirsiniz. Yapinizin yuksek sunek olmasının R’nin, 4,5,6,7,8,9 vb gibi rakanlar olması ile ilgisi yoktur. Yuksek sunek tasarim yapı davranısi ile ilgili bir kavramdır.

“R” katsayısını ne alirsanız alın(1,2,3,4,5,6,7,8,9….), güçlü kolon kontrollerini(her birlesimde ve her yönde) ve kolon kiriş kesme guvenliklerini(her birlesimde ve her yönde) sagliyabiliyorsunuz sizin tasarimıniz yüksek sunektir, sağlayamıyorsanız değildir.

Taşiyicı sistemin ne kadar sunek olacağina “R” karar vermez, muhendis karar verir…

Ahmet CELIKKOLLU

Insaat Muhendisi

ESKISEHIR

“