Strut Nedir?

Strut, iksa sistemlerinde içten destekli elemanlar olarak ele alınırlar. Dıştan destek sağlayan (ankraj,zemin çivisi vs.) elemanların yapılamadığı ve/veya maliyet olarak dıştan destek sağlayan elemanlara nazaran daha karlı olması halinde tercih edilen destek elemanları olduğunu da söyleyebiliriz.

Bu destek elemanlar sayesinde nihai kazı kotuna kadar iksa sisteminin stabilitesi sağlanabilir. Nihai kazı  kotuna inilmesinden sonra yapı yükseldikçe bu destek elemanlar kademeli olarak sökülür ve başka projelerde de kullanılabilir, bu avantajı göz ardı edilmemelidir.

Yazımızda strut dizayn esaslarından önce imalatı tanımak adına imalatta dikkat edilmesi gereken hususları görsellerle ele alacağız, sonrasında ise dizayn esaslarına değineceğiz.

Strut İmalatında Nelere Dikkat Edilmelidir?

Dikkat edilmesi gereken hususları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Borular genellikle maks. 12 m uzunluğunda üretildiklerinden daha fazla olan açıklıklarda, bulon ve/veya kaynak ile birleşim yapmak gerekir. Bu işlemler yapılırken birbirlerine eklenecek boruların terazide olmaları ve ek yerlerinin bayrak plakaları ile desteklenmesi önemlidir.
• Boruların her iki taraftan mesnetleneceği elemanın (çoğunlukla plaka olan bu elemana boru kaynatılır ve bayrak plakası ile desteklenir) stabil kalması önem arz eder. Dolayısıyla bu plakaların bulonlar vasıtasıyla ve/veya kaynak, saçak ile  sabitleneceği yerlere düzgün yerleştirilmeleri gerekmektedir.
• Boruların et kalınlığı, birim hacim ağırlıkları ve uzunlukları; borunun ağırlığını etkileyecektir. Boruların uzunluğu arttıkça ağırlıkları sebebiyle oluşan sehimde artacaktır. Bu sehimlerin göz önüne alınması ile hesap yapılmalıdır. Oluşan sehim fazla olması halinde stabilitenin bozulacağı unutulmamalıdır.(Genellikle uzunluğu fazla olan boruların orta noktasının altından veya borunun her iki kenarından H beam ile destek verilerek bu problemin önüne geçilmektedir.)

Strut Dizayn Prensipleri Ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Yanal destek elemanlarına, kazı ilerleyişine göre yanal kuvvet etki etmektedir, bu etki normal kuvvet olarak ele alınır. Aynı zamanda elemanın kendi ağırlığına bağlı olarak eğilme momenti de etki eder. Bu sebeple elemanı Eğilme+Normal kuvvet altında çalışan bir eleman olarak ele almak gerekmektedir.

Tasarım için,Resmi Gazete’de yayımlanan ‘KAZI DESTEK YAPILARI TASARIM VE UYGULAMA ESASLARI’ Yönetmeliği’ni incelemekte fayda vardır. Biz de yazımızda tasarım kısmında bu kaynaktan besleneceğiz.

Yatay destek eleman tasarımı her zaman en olumsuz yük kombinasyonuna göre yapılmalıdır.Ayrıca yükler yönetmelikte belirtilen yük katsayıları kadar arttırılmalıdırlar.

Burada Gk, Geo değeri  SLS ve ULS yükleme durumlarından büyük olanına göre belirlenir.

Yukarıda yük kombinasyonlarında gösterilen sembollerin içerikleri ve hesaplamaları için lütfen yönetmeliğin 3.4.2 kısmını inceleyiniz. Tasarım yukarıda ve yönetmelikte belirtilen esaslara dayanılarak yapılmalıdır ve bilgisayar programları ile yapılan hesaplar desteklenmelidir. (PLAXIS-SAP200 gibi modelleme ve hesaplamaların detaylı şekilde kullanıldığı programlar tercih edilmelidir.)

Ayrıca dizayn aşamasında şu hususlara dikkat etmek gerekmektedir;

• Yapılan tasarım uygulanabilir olmalıdır.(Örneğin boru dayamalar arası mesafeler çok az verilirse kazı işlemi yapılamayabilir.)
• Olabildiğince kullanılacak mataryalin her iki yöndeki atalet momentleri birbirine eşit olmalıdır. Yani zayıf eksen bulunmamalıdır. (Bu sebeple genellikle boru profiller tercih edilmektedir.)
• Tasarım sırasında her türlü etki göz önüne alınmalıdır. (Örneğin iksa sisteminin etrafından geçebilecek tonajlı araç, iş makinası veya hafriyat kamyonlarının oluşturacağı etki)
• Herhangi bir destek elemanın göçmesi halinde sistemde bulunan her bir elemanın teker teker ve grup halinde ele alınması ve nasıl bir davranış gösterecekleri ortaya konulmalıdır.
• Kazı kademelerinin her biri için eleman davranışları ele alınmalıdır. Projede hangi destek elemanın hangi aşamada konulacağı belirtilmelidir.
• Nihai kazı kotuna inilip, yapı yükseldikçe destek elemanları söküleceği için, elemanların her birinin ilgili aşamada sökümü sebebi ile oluşacak deplasmanlar ve üst kademelerde bulunan destek elemanlarda (dıştan destek ve/veya içten destek elemanların tamamı) oluşturacağı etkiler göz önüne alınmalıdır.

Tüm bunlara ilave olarak sahadaki durumun gözlenmesi için içten destek elemanına  gerinim ölçerler (strain gauges) yerleştirilmeli,ayrıca iksa yapısındaki deplasmanlar muhakkak inklinometre ve reflektör okumaları ile kontrol edilmelidir.