6 Şubat 2023 Tarihli K.Maraş Depreminin TBDY 2018’de Tanımlı Depremlerle Kıyaslanması

6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş Pazarcık merkezli 7.7 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Bu deprem ile TBDY 2018’de bu bölge için tanımlanan depremi kıyaslamak için, Kahramanmaraş merkezli depremin verilerini bilmemiz gerekir.

Söz konusu depremin merkezinin enlemi 37.236, boylamı 37.057 dir. Depremin verileri açıklanmıştır. Bu depremin büyüklüğü 7.7 olurken, ölçülen maksimum yer ivmesi 0.664 (g) olmuştur. Bu zeminde oturan bir binada oluşacak maksimum ivme ise 2 (g) civarındadır. (0,664 g yer göre tek serbestlik dereceli sistemin tepe kütlesinde oluşan ivme).

TDTH (Türkiye Deprem Tehlike Haritaları) interaktif  web sitesinde 37.236 enlem ve 37.057 boylam koordinatları girildiğinde tasarıma esas ivme değerleri görülebilir. ZC zemin kabul edildiğinde bu bölgenin tasarıma esas ivme değerleri haritada şu şekilde verilmiştir.

Bu bölgede yeni bir yapı tasarlandığında deprem tehlike haritalarındaki bu değerler kullanılmaktadır. DD2 düzeyi tasarım depremidir. PGA değeri haritada verilen yer ivmesi değeridir. Yani deprem tehlike haritası burada tasarım depremi olduğunda yer ivmesinin en fazla 0.375 (g) olacağını öngörmüştür.

Yine harita 0,375(g) yer ivmesi gerçekleştiğinde buradaki bir binada maksimum 1,075(g) ivme olacağını öngörmüştür. Dolayısıyla burada yapılacak/yapılmış yeni binalar buna göre tasarlanmış olmalıdır (2019 sonrası). Bu bilgiler doğrultusunda bu noktada yapılacak 1000 ton ağırlığındaki çok rijit bir yapıda F=m x S =1000 x 1,075=1075 ton deprem kuvveti oluşacak ve dizayn bu kuvvete göre yapılacaktır (azaltılmamış deprem kuvveti, R’ ye bölünmemiş deprem kuvveti)

Gerçekleşen depremde ise yer ivmesi 0,664 (g) dir. Deprem Tehlike Haritası’nda verilen değerin 0,375 olduğu düşünülürse, gerçekleşen ivme değeri haritada verilen değerden epey yüksektir. (0,664 >.0,375)

Gerçekleşen depremdeki buradaki bir binada oluşan maksimum ivme değeri (tek serbest dereceli sistem çözümü)  2 (g) dir. Deprem Tehlike haritasında binada oluşan ivme değerinin 1,075 olduğu düşünülürse, yapıda oluşan ivmenin, gerçekleşen deprem dolayısıyla yapıda oluşan ivmeden epey büyük olduğu görülebilir. (2 > 1,075)

Gerçekleşen deprem düşünüldüğünde 1000 tonluk örnek yapıda oluşan deprem kuvveti F=1000 x 2 =2000 ton civarındadır. Oluşan deprem kuvveti düşünüldüğünde, tasarımda kullanılan deprem kuvvetinden epey büyük olduğu görülebilir. (2000 > 1075)

Genel değerlendirme yapıldığında 475 yıl döngüsü olan DD2 depremi için Deprem Tehlike Haritalarında verilen maksimum değerlerin, gerçekleşen depremdeki değerlerden daha küçük olduğu görülür. Yani burada 2018 deprem yönetmeliğine göre tasarlanmış bir bina tasarımında kullanılan kuvvetler, gerçekte olan depremde oluşan kuvvetlerden daha küçüktür.

Bu çıkarımların sonuçlarını değerlendirelim:

TBDY 2018’e göre tasarımı yapılmış bir bina hasar oluşacak şekilde öngörülür ve can güvenliğini garanti eder. Güçlü kolon kontrolleri, kolon kiriş kontrolleri (yüksek sünek) gibi tetkikler binanın ayaktan kalmasına yöneliktir. Kahramanmaraş depremindeki gibi ivme değeri tasarım ivme değerinden dahi büyük olsa binanın mafsallaşan elemanlarının kiriş uçlarının olması, kolon uçlarının olmaması gerekir, dolayısıyla bina  ağır hasarlı bile olsa döşemelerin üst üste göçmemesi gerekir, içeriden insanların binayı boşatabilmeleri gerekir.

Gerçekleşen deprem ivmesinin mühendise verilen tasarım ivmesinden yüksek olması, binaların bu şekilde yıkılmasını, bu denli can kaybını haklı çıkarmaz. Gerçekleşen ivme değerinin tasarım ivmesinden yüksek olmasına rağmen yapıların bu şekilde göçmesi, döşemelerin üst üste binmesi yapılarn dizayn edilirken/imal edilirken/ malzeme kullanılırken yönetmeliğe aykırı unsurların olduğunun göstergesidir.

Hiç bir mühendis çöken bu binalar için “deprem ivmesi benim tasarım ivmemden büyük olduğu için yapı çöktü deme” hakkına sahip değildir. Deprem yönetmeliğimiz tasarım ivmesi üstündeki ivmelerde dahi hasarın kontrollü olmasını, hasarın muhendisin istediği yerde olmasını sağlayan bir yönetmeliktir. Muhendis TBDY2018 e göre yapı tasarladığında sadece yapının ayakta durmasını sağlamaz, yıkılırken nasıl yıkılacağının, hasar alırken nasıl hasar alacağınında hesabını yapar/yapmak zorundadır.

Son olarak yukarıda koordinatları verilen deprem merkezinin 2475 yıl döngüsü olan DD1 depremi için Deprem Tehlike Haritasında verilen değerlerine bakıp yorumlayalım:

Gerçekleşen deprem ivmesinin 0,664 ve yapıda oluşan ivmenin 2 civarı olduğu düşünüldüğünde, döngüsü 2475 yıl olan DD1 depremine bu depremin tekabül ettiği görülebilir. Yani böyle depremlerin bu bölgede 2475 yılda bir olması beklenir. Bu durum TBDY2018 de bu şekilde öngörülmüştür.

Ahmet ÇELİKKOLLU

İnşaat Mühendisi

ESKİŞEHİR

0 545 401 95 15