Safranbolu Evleri: Geleneksel Türk Mimarisinin Yaşayan Örnekleri

Safranbolu Evleri, genellikle 2-3 kattan oluşan, ev içi yaşayışın dışarıdan soyutlandığı, Osmanlı mimarisinin sayılı örneklerindedir. Bu evlerin zemin katları taş ile inşa edilirken, İslam geleneklerine göre hanenin mahremiyetini muhafaza etmek amacıyla pencere uygulamasından da kaçınılmıştır.

Safranbolu Evleri genellikle zemin kat, orta (ara) kat ve en üst kattan meydana gelir. Ara kat her evde bulunmayabilir. Bu kat, zemin katın devamı ve üst katın hazırlayıcısı bir görev üstlenmektedir. Üst kata göre daha alçak, pencereleri küçük ve daha az olan bu kat, daha çok kış mevsiminde kullanılmaktadır.

Zemin Kat

Safranbolu Evleri’nde dışarıdan (sokak, bahçe vs.) evin içine girilen yere “hayat” adı verilir. Hayattan bir kapı ile ahıra (dam) geçilirken başka bir kapıyla da bahçeye çıkılır. Merdiven aracılığıyla orta veya direkt üst kat bağlantısı sağlanır.

Odalar

Odalar, Türk göçebe geleneğinin bir devamı olarak kendi içerisinde temel eylemleri karşılayacak biçimde tasarlanmıştır. Oturma, yeme-içme, yatma ve çalışma gibi fonksiyonların gerçekleştirildiği bu odalar, farklı ölçülerde olabilir ancak fonsksiyonları sabittir.

Orta kata sahip olan Safranbolu Evleri’nde ara katlar genellikle gündüz oturmasına ve çalışmaya ayrılırken, üst katlar ise yatak odaları ve misafir ağırlamaları için düzenlenmiştir.

Haremlik – Selamlık Detayları

İslam geleneği gereği, bu evlerde de haremlik ve selamlık ayrımı önemli bir yer tutmaktadır. Evin reisi, misafirlerini selamlık bölümünde yer alan bir odada kabul eder. Bu odaya yapılacak servisler, haremlik-selamlık bölümleri arasında yer alan özel bir dolap aracılığıyla sağlanır. Aşağıda yer alan videodan bu detayı daha yakından inceleyebilirsiniz.

Evlerde genellikle 3-8 oda bulunmaktadır. Odalara girişler çoğunlukla odanın bir köşesinden olmakta ve bu dolaylı tasarımdan ötürü, sofadan bakıldığında oda, bir bütün olarak kullanıcıya görülmemektedir. Bunu sağlamak için dışarıyla bağlantıyı kesen ahşap paravanlar da kullanılmıştır.

Sofalar

Ev içerisinde dolaşımı ve odalar arasında iletişimi sağlayan sofalar, evin asıl toplanma alanıdır. Evlerin tasarımını etkileyen ana faktörlerden biri olan sofalarda oturma, yeme-içme, çalışma, nişan, düğün vb. toplu etkinlikler yapılmaktadır.

Sofaların abdestlik, hela(lavabo) ve kiler ile bağlantısı bulunmaktadır. Sofalar, bulunduğu konuma göre dış, köşe ve orta sofa olarak üçe ayrılmaktadır.

Merdivenler

Katlar arasında sirkülasyonu sağlayan merdivenler, zemin kattan taş malzemeyle başlayarak ardından ahşap olarak devam etmektedir. Genellikle düz kollu inşa edilmekle beraber, bazen köşe sahanlıklı “L” biçiminde de karşımıza çıkmaktadır. Hayattan yukarı çıkarken merdivenlerin bir tarafı duvar, diğer tarafı ise tahta perde ile kapatılarak korkuluk sorunu çözülmüştür. Merdiven detaylarına aşağıdaki videodan ulaşabilirsiniz.

Safranbolu Evleri’nde Kullanılan Yapı Malzemeleri

Safranbolu Evleri, geleneksel Osmanlı mimarisinde sıklıkla görüldüğü üzere, taş, ahşap ve kerpiç birlikteliğinin sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

Ahşap

Evlerde yüksek nitelikli bol miktarda ahşap kullanımı mevcuttur. Köknar ve çamın genellikle tercih edildiği bu evlerde az miktarda ceviz ve kavak ağacına rastlamak mümkündür.

Ahşap malzemeler ev içerisinde aşağıdaki alanlarda kullanılmıştır:

• Duvarlarda; (taşıyıcı dikmeler, duvar hatılları, kuşaklama vb.)
• Döşemelerde; (döşeme kirişleri, konsollar)
• Çatı elemanları
• Merdivenler (basamaklar, korkuluklar)

İğne yapraklı ağaçlar olan köknar ve çam, işlebilirlikleri ve ulaşılabilirlikleri fazla olduğu için en fazla tercih edilen malzemeler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Taş

Safranbolu Evleri’nin zemin kat duvarlarında, ahırda, zemin kat başlangıç merdivenlerinde, zemin kat döşemelerinde ve bacalarda genellikle taş malzemesi kullanılmıştır. Zemin ile yapı arasındaki geçişi sağlayan taş malzemesi, bu yapılarda genellikle kalkerden temin edilmiştir.

Kullanılan taşlar çoğunlukla işlenmeye elverişli olmayıp genellikle dere ve yamaçlardan elde edilmiş ve çamur harcı ile birlikte uygulanmıştır.

Kerpiç

Eski evlerin tamamına yakınında olduğu gibi, bu evlerde de dolgu malzemesi olarak kerpiç tercih edilmiştir. Hammaddesi toprak ve saman olan kerpiç malzemesi, birbirine katılıp daha sonra kalıplara dökülmüş ve sertleştikten sonra yapıda kullanılmıştır. Kerpiç malzemesinin kullanımıyla ilgili detayları aşağıdaki görsel ve videoda inceleyebilirsiniz.

Safranbolu Evleri, 17 Aralık 1994’te UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır. İlçede 1800’ler ve sonrasında inşa edilmiş 800’den fazla ev yasal koruma altındadır. Genellikle beyaz renkli dış cepheye sahip olan Safranbolu Evleri, güneye bakacak ve birbirlerinin manzarasını kapatmayacak biçimde inşa edilmiştir.

Bir başka yazıda tekrar buluşmak dileğiyle.