Merdiven, farklı yükseklikteki iki düzlemi birbirine bağlayan basamaklar dizisi olarak tanımlanabilir. Bu yazımızda, hayatımızda büyük yer kaplayan ve en yaygın düşey sirkülasyon aracı olan merdivenler hakkında bilgi edineceğiz.

Düşey Sirkülasyon Araçları

• Merdivenler
• Rampalar
• Yürüyen Merdivenler
• Asansörler olmak üzere dört grupta ele alınabilir.

Merdiven Nedir?

Merdivenler, eski dönemlerde daha çok işlevsel olarak kullanılıyorken günümüzde önemli bir mimari eleman olarak kullanılmaktadırlar. Taş, tuğla, ahşap, çelik, beton, betonarme ve gazbeton gibi malzemelerden üretilebilir.

İç ve dış olmak üzere ikiye ayrılırlar. Dış merdivenler açık alandaki park bahçe merdivenleri iken iç merdivenler işlevlerine göre esas, yan, servis ve yangın olmak üzere dört ana grupta incelenir.

Yapıldıkları Yerlere Göre Merdivenler

• Dış merdivenler
• İç merdivenler

Binalardaki Görevlerine Göre Merdivenler

• Normal kat merdivenleri
• İç (dâhilî) merdivenler

Eğim Açılarına Göre Merdivenler

• Yatık Merdivenler (az) eğimli, 20°-25° (dış mekanlar, park-bahçe…)
• Normal Eğimli Merdivenler, 25°-37° (kamuya açık binalar, konutlar…)
• Dik Merdivenler, 37° – 45° (ekonomik konutlar, çatı arası, bodrum…)

Merdiveni Oluşturan Elemanlar

Rıht

Basamak yüksekliğidir. Standart rıht yüksekliklerini aşağıda şöyle sıralayabiliriz:

• Bahçe ve dış girişlerde: 14- 16 cm
• Okul, tiyatro, hastane vb.: 16- 17 cm
• Konut ve apartmanlarda: 17- 18 cm
• Çatı arası, bodrum: 20- 25 cm

Bir katta merdivenin yüksekliğine göre rıht sayısı bulunabilir. Bunun için kat yüksekliği rıht yüksekliğine bölünür.

Eğim açısına bağlı olarak rıht yükseklikleri :

Yatık Eğimli Merdivenler        (20-25˚)   12<R<15 cm

Normal Eğimli Merdivenler    (25-36˚)   15≤R≤19 cm

Dik Eğimli Merdivenler          (36-45˚)   19<R<22 cm

Basamak Genişliği

Ayak basılan yüzeye basamak adı verilir. Basamak genişliği  2a+b = 60 ~ 63   ve   b= (60 ~ 63) -2a şeklinde hesaplanır.

Konut binalarında :

• Ortak merdiven ve sahanlık genişlikleri 1.20 m.’ den az olamaz.
• Bu ölçüler tek aileye mahsus evlerde veya bağımsız bölümlerde (dubleks, tripleks,…vb.)(0,90) m.’ ye inebilir.

Merdiven Basamaklarının Ölçüleri

• Basamak yüksekliği; 0.17 m.’den fazla olamaz.
• Basamak genişliği; 0.27 m.’den az olamaz.
• Basamak genişliği hesaplanırken öncelikle rıht sayısı hesaplanır. Daha sonra  b = a-1 eşitliği ile basamak genişliği elde edilir.
• Merdivenlerin genişliği bir kişinin inip çıktığı, yani sirkülasyon yoğunluğu bir olan, merdivenlerde en az 70 cm olmalı. Her insan için buna 50 cm eklenmelidir. Örneğin; Yoğunluğu 2 olan merdivenin 120 cm, 3 olan merdivenin 170 cm olmalıdır. Konutlarda eşyanın geçebilmesi için faydalı genişlik en az 90 cm alınmalıdır.

Merdiven Kolu

Aynı doğrultudaki merdiven boyudur. Bir merdiven kolunda en az üç rıht bulunmalıdır.

Sahanlık

• İki merdiven kolu arasında düzenlenen yatay döşemedir.
• Ana işlevi iniş çıkış rahatlığını ve güvenliğini sağlamaktır.
• Sahanlık genişliği en az merdiven kolu genişliğinde olmalıdır.
• Sahanlık genişliği 1 m’den az alınamaz.
• Uzun merdivenlerde 15-18 basamakta bir düzenlenmelidir.

Çıkış Hattı

Düz ile döner merdivenlerde, merdiven genişliğinin ortasından geçen ve üzerinde en çok yürünen doğrudur. Bu nedenle çıkış hattı boyunca basamak genişlikleri eşit olmalıdır.

Merdiven Yüksekliği

Rıht yüksekliklerinin toplamı merdiven yüksekliğine eşittir.

Merdiven Kovası

Planda birbirinin yanından geçen iki merdiven kolu arasındaki boşluktur. Genişliği merdivenin şekline bağlıdır ve en az 20 cm olmalıdır.

Limonluk

• Basamağın üst ve yan taraflarında bulunan çıkıntıya denir.
• Ana işlevi ayağın merdiven boşluğuna kaymaması ve temizlik esnasında su vb.nin yanlardan aşağıya dökülmesini önlemektir.
• Limonluğun genişliği 5-10 cm yüksekliği 5-15 cm arasında olmalıdır.

Korkuluk Ve Küpeşte

Merdivende emniyeti sağlamak amacıyla, kullanılan malzemeye uyumlu olarak demir, ahşap, pirinç ya da alüminyumdan yapılan dikmelere “korkuluk” , bu korkulukların tutunma kısımlarına da ‘küpeşte’ denmektedir.

• Küpeşteler 10-15 cm genişliğinde çeşitli tip ve şekillerde üretilmektedir.
• Yükseklikleri 90 cm’dir.

Yapılışlarına Göre Betonarme Merdivenler

Yan Kirişsiz Betonarme Merdivenler

Kâgir yığma ve betonarme karkas binalarda betonarme merdivenler genellikle tek parça hâlinde yapılır. Plaka
betonu düz plaka olarak veya basamaklarla birlikte dökülür. Merdiven plaka kalınlığı en az 10 cm olarak yapılmalıdır. Bu merdivenler de iki kısma ayrılır.

Konsol Betonarme Merdivenler

Dış ve iç merdivenlerde merdiven kolunun bir ucu en az bir tuğla kalınlığında ve çimento harcı ile örülen duvara
gömülerek yapılır. Merdiven eğik plaka hâlinde ve dişli olarak yapılabilir. Dış ve iç merdivenlerde merdiven kolunun bir ucu en az bir tuğla kalınlığında ve çimento harcı ile örülen duvara gömülerek yapılır. Merdiven eğik plaka hâlinde ve dişli olarak yapılabilir.

Sahanlık, Kat Döşeme Veya Kirişlerine Oturan Merdivenler

Bu merdivenlerin görünüşleri güzel ve işçilikleri kolaydır. Bu nedenle bunlar daha fazla kullanılır. Merdiven zeminde başladığında alt ucu ayrıca yapılan bir temel üzerine oturtulur ve merdivenin esas çelikleri döşeme içerisine gömülür.

Yan Kirişli Betonarme Merdivenler

Kol uzunluğu fazla olduğunda işçiliği zor olmasına rağmen daha ekonomiktir. Kirişlerin merdiven koluna konulan adet ve şekline göre üç kısma ayrılır.

Bir Yan Kirişli Betonarme Merdivenler

Merdiven kolunun bir tarafı duvara en az 10 cm oturtulur veya gömülür ve diğer kenarı yan kirişli yapılır. Yan kiriş
zeminden başlıyorsa temel ve üstündeki hatıla oturtulur ve üstte sahanlık kirişine birleştirilir.

Çift Yan Kirişli Merdivenler

Merdiven kollarının yükleri yanlarında konulan kirişlere taşıttırılmak üzere yapılır. Yan kirişler merdivenin kol plakasının alt kenarlarında sarkan kiriş veya limonluk kiriş şeklinde yapılır. Özellikle dişli olarak yapılan merdivenlerde yan kirişler kol kenarından 25-55 cm içeride yapılarak merdivenlere güzel bir görünüş kazandırılır.

Orta Kirişe Oturtulan Betonarme Merdivenler

Merdiven görünüşünü güzelleştirmek için merdiven plakası veya basamakları orta kiriş üzerine oturtulur. Kiriş yükü alt ve üst uçlardaki taşıyıcılara nakleder.

Biçimlerine Göre Merdivenler

Kaynaklar / References

• Ahşap Döşeme Ve Merdiven Kalıpları , MEB İnşaat Teknolojisi

• Ondokuz Mayıs Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü

• Ömer Halisdemir Üniversitesi Mimarlık Fakültesi