Brüt beton, kendi başına bir malzeme değil, betonun mimari bir ifadesidir. Özel kalıplar ve dikkatli işçilik neticesinde pürüzsüz ya da istenilen oranda dekoratif halde imal edilebilen betona, brüt beton denilir. Brüt betonun kullanılıp yaygınlaşması brütalizm akımını doğurmuştur.
İlk olarak nerede ve nasıl ortaya çıktığı hakkında farklı rivayetler olsa da başlangıcı Romalılara kadar giden beton, 1824’lerde yapay portland çimentosunun gerçekleştirilmesi ve 1892’lerde bugünkü anlamı ile betonarmenin kullanılmaya başlanması ile yeni bir yapı malzemesi olarak çabucak kendisinin kabul ettirmiş ve bugün neredeyse bütün yapı alanını kaplamış bulunmaktadır.
Aynı paralelde 65 yıldır ülkemizde de kullanılmakta olmasına karşın ne yazık ki son yıllarda yapılarımızda ki özen giderek azalmakta ve estetik dış görünüş ancak sıva ve çeşitli yöntemler yardımıyla elde edilmektedir.
Oysa sonradan sıva ve düzeltme boya vb. işlemler ile betonun korunması ve estetik görünüm elde edilmesi yerine bunlara harcanacak parayı özenli bir kalıba ve döküm işçiliğine harcayarak, yüzey düzgünlüğü ve sağlam bir beton elde etmek elbette daha akılcı bir yol olurdu. Nitekim bu düşüncenin uzun vadeli sonucunda brüt beton ortaya çıkmış oldu.
Bir yapı malzemesini başka bir yapı malzemesi ile kaplamadan, kendi kişiliği ile ortaya çıkarmak anlayışı ve tekniği ülkemizde de uygulama alanına girdi. Kamu yapıları ile birlikte özellikle endüstri yapılarında çıplak beton, sağladığı görsel ve yapısal olanaklar ile çokça kullanılmaya başlandı.
Brüt Beton(Çıplak Beton) Nedir?
Brüt beton, çevre şartlarına dayanıklı bir yapıya ve herhangi bir sıva, kaplama vb. işleme gereksinim duymayan; biçim ve yüzey düzgünlüğüne sahip bir beton demektir.
Brüt Beton Nasıl Elde Edilir?
Brüt beton imal edilirken normal betondan farklı olarak malzeme, işçilik ve hazırlanma şekli oldukça önemlidir. Bu şartlara riayet edilmediği takdirde düzgün bir brüt beton elde etmek mümkün değildir.
Agrega Nasıl Olmalıdır?
Agrega olarak doğal ya da kırma taş kullanılabilir. Ancak yeterince sağlam ve çevre şartlarına dayanıklı olması esas şarttır. İçerisinde gereğinden ince, zararlı ya da organik maddeler bulunmamalıdır. Brüt beton ancak I. ve II. sınıf betonlarla elde edilebilmektedir.
I.sınıf betonlarda (B.300) dört çeşit: 2a sınıfında (B.250) üç çeşit ve 2b sınıfında (B.160) kum ve çakıl olarak iki çeşit malzeme karıştırılarak kullanılır. Agreganın en büyük tane iriliği, elemanın dar kenarının 1/5’inden, donatı arasındaki en küçük açıklığının 2/3’ünden büyük olmamalıdır.
I.sınıf betonlarda agrega olanak varsa ağırlığına göre karıştırılmalıdır. Hacimle ölçüldüğünde ağırlıklar sık sık kontrol edilmelidir. Ayrışmaması için agrega uygun biçimde depo edilmelidir.
Karışım Suyu Oranı
Karışıma giren su miktarı betonun dayanımında ve iyi bir brüt beton yüzeyi elde edilmesinde son derece önemlidir. Agreganın su emme durumu, nemliliği ve hava durumu ayrıca dikkate alınarak S/Ç oranı I. sınıfta 0,45; 2a’da 0,50; 2b’de 0.60’ı aşmamalıdır.
Çökme plastik betonda 5-10 cm’yi; akıcı betonda ise 10-15 cm’yi geçmemelidir. Betonun dayanımı ile yüzey düzgünlüğü çoğu zaman birbirine zıt olgulardır. Uygun bir brüt beton yüzeyi için akıcı beton gerekir. Bu ise suyu fazlalaştırmak yerine akışkanlaştırıcı katkılar ve iyi bir vibrasyonla sağlanmalıdır.
Döküm Öncesi Taşıma ve Döküme Hazırlık Şartları
Betonlar döküm yerinde hazırlanabilseler dahi beton santralları tercih edilmelidir. Betonlar, betoniyerde bir dakikadan az olmamak üzere karıştırılıp (TCK: 1.5 dakika), bir betoniyer dolusu beton bir defada ve ayrışma olmayacak şekilde sarsıntısız olarak döküm yerine taşınmalıdır.
Betonun imalatı ile döküldüğü zaman arasındaki süre farkı 20 dakikayı, zorunlu durumlarda ise 30 dakikayı aşmamalıdır. Taşıma esnasında ayrışma söz konusu olduğunda beton döküm yeri yanında mutlaka yeniden karıştırılmalıdır.
Bu işlem sırasında, eğer gerekiyorsa çok az miktarda su katılabilir. Ancak priz almaya başlamış beton artık kullanılamaz. Kullanmak için yeniden su, çimento katılamaz ve karıştırılamaz.
Beton dökümüne başlamadan önce kalıp yüzeyi ve özellikle kolon ve perde dipleri iyice temizlenmeli, kalıp yağı kullanılmalı ya da kalıp yüzeyleri ve zemin iyice ıslatılmalıdır.
Döküm Esnasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Brüt betonun yüzey düzgünlüğü özenli bir kalıbın yanında özenli bir döküme ve sıkıştırmaya bağlıdır. Betonlar ortalama 30’ar cm’lik yatay tabakalar halinde dökülüp, serilmelidir. İki tabakanın dökümü arasındaki süre 60 dakikayı geçmemelidir.
Beton ayrışmasına neden olacak şekilde ve de 1.5 metreden daha fazla yükseklikten serbest olarak döküm yapılmamalıdır. Yüksekten dökmek gerektiğinde boru ya da oluk kullanılmalıdır. Betonlar kalıp düzeyine ya da kalıpta belirtilen proje derzlerine kadar kesiksiz olarak dökülmeli, eğik ve ayrışmış yüzeylere mahal bırakılmamalıdır.
Betonun Sıkıştırılması
Betonlar kalıp ve yüzey vibratörlerinin yanında daha çok 6.500 – 8.000 devirli iç(daldırma) vibratörler ile sıkıştırılmalıdır. Uygun bir sıkışma için vibratör iğnesinin ortalama 50 cm ara ile (M2 için 4 defa) daldırılması yeterli olacaktır.
Beton döküldükten 45-90 dakika sonra tekrar sıkıştırılması dayanımı yükseltebilir. Ancak bu ikinci sıkıştırmanın uygulanabilmesi için prizin başlamamış olması şarttır. (TS 1247)
Vibratör ile betonu yaymak doğru değildir. Vibratör dikine olarak kendi ağırlığı ile betonun içine daldırılıp içeride 15-20 saniye tutulduktan sonra yavaşça çekilmelidir.
Döküm esnasında incelik ve özen gerektiren yerleri ayrıca dışardan bir çekiç ya da tokmak yardımı ile kalıba vurulmak suretiyle betonun boşluksuz bir şekilde yerleştirilmesine yardımcı olunmalıdır. Önceden dökülmüş yüzeylere sızacak çimento şerbeti bekletilmeden temizlenmelidir.
Beton dökümüne ara verilecek yerler önceden saptanmalıdır. Tekrardan beton dökümüne başlarken, önceki betonun yüzeyindeki şerbet tabakası alınıp yüzey çentilmeli, iyice ıslatılıp yüksek dozlu bir çimento şerbeti dökülmeli ya da suni reçine ile aderans köprüsü uygulanmalıdır.
Döküm Sonrası Kalıp Sökümü
Kalıp alındıktan sonra yüzeyde görülecek 2 cm’ye kadar olan boşluklar bekletilmeden iyice ıslatılıp, aynı cins harçla ve demir mala ile bastırılarak tamir edilmelidir. Daha büyük ve derin boşlukların tamirleri şantiye sahasındaki yetkili mühendisin görmesinden sonra önereceği yöntemlere başvurulmalıdır.
Tamir yerlerinin, esas beton dökülürken aynı harçla hazırlanacak küplerle (deney küpleri parçaları olabilir) silinmesi renk farkının giderilmesinde yararlı olacaktır.
Dökümü tamamlanan beton en az 7-8 gün süre ile sarsılmamalı ve yüklenmemelidir. Sık sık sulanmalı, sürekli ıslatılan çuval, hasır vb. ile direkt olarak güneş ve kuvvetli rüzgarın neden olacağı kuruma veya yüzey çatlamaların önüne geçilmelidir.
Dondan ve ilk günün yağmurundan korunmalıdır. Kimyasal yüzey koruyucuları kullanılırsa çuval, sulama vb. önlemlere gerek kalmaz. Sertleşmiş brüt beton yüzeylerinin silikon ve co-polimer vb. esaslı saydam maddeler ya da beton rengi boyalarla korunmaları yararlı olacaktır.
18 Ağustos 2015 tarihinde yayınlanan bu yazımız, editörümüz Muhammet Talha Salman tarafından yeniden düzenlenmiştir.
