Eminim herkes, Streetmekka Viborg olarak bilinen kay kay veya tahta boardlar ile akrobatik hareketler yapan insanları hayretle izlemiş ve nasıl savrulmadan parkur içinde adeta yer çekimine meydan okuyacak şekilde manevra yaptıklarını merak etmiştir.
Bu akıllara durgunluk veren sokak sporunun perde arkasına baktığımızda merkezkaç kuvvetinin dönüş hareketlerinde, hareketli, üzerindeki etkisinin nasıl törpülendiği sorusu akla gelir, bunun için de parkurun imal ediliş şekli dikkat çekmektedir. Parkurun merkeze doğru eğimli oluşunun bu hareketi kolaylaştırdığı yadsınamaz bir gerçek olduğu gözlenmektedir. Biz teknik elemanlar da keskin virajlı yollar inşa ettiğimizde doğal olarak dönüşlerde ortaya çıkan merkezkaç kuvvetinin etkisini minimize etmek için dever yani enine eğim uygulamasını gerçekleştiririz. Bu sayede daha konforlu ve güvenli sürüşler sağlamış oluruz.
Dever Nedir?
O halde dever nedir, neden yapılır, hangi şekillerde uygulanır sorularına cevap arayalım; Enine sürtünmeyi nazara almadan, kurbada taşıtın maruz kaldığı merkezkaç kuvvet etkisinin tamamen enine eğim yani dever ile karşılamak istenmesi halinde enine ivme sıfır demektir. Bu şekilde elde edilen enine eğim teorik dever olarak tanımlanır. Ancak, deverin belli bir değerinden sonra kurba içinde duraklayan veya yavaş hareket eden motorsuz taşıtlar için kurbanın içine doğru kayma ve devrilme tehlikesi belirir. Bu sebeple, dever için güvenlik açısından kabul edilebilecek bir üst sınırı vardır. Bu üst sınır değeri %8-10 dur. Kentiçi yollarda hız düşük olduğu için daha küçük dever değerleri uygulanır.
Deverin Uygulanması
Yatay kurbalarda merkezkaç kuvvetin sabit olduğu savrulma ve devrilme tehlikesini gidermek için yol en kesitine verilen eğimin yani deverin uygulanması üç şekilde olur.
- Yolun iç kenar hattının sabit tutulup eksen hattı ile dış kenar hattının yükseltilmesi ile,
- Yolun dış kenar hattının sabit tutulup iç kenar ve eksen hattının düşürülmesi ile,
- Yolun eksen hattının sabit tutularak iç kenarın düşürülüp dış kenarın yükseltilmesi ile,
Eksen hattının sabit tutulduğu yöntemin başlıca faydası,boykesitte kırmızı kotların değişmemesidir. Sakıncası ise dever verilen kesimde yolun iç kenarında çukurlaşma olmasıdır. Bu çukurlaşma yüzey sularının drenajı yönünden sorun yaratabilir. Aynı sorun üçüncü yöntem için de yani yol dış kenarının sabit tutulması durumunda da fazlası ile mevcuttur. Yolun iç veya dış kenarının sabit tutularak dever verilmesi halinde yol ekseninin boykesitte görülen kırmızı kotları değişecektir. Dolayısıyla bu şekilde uygulamalar halinde dever verilen kesimdeki kırmızı kotların yeniden hesabı gerekir. Bununla birlikte en yaygın olan uygulama eksen hattının sabit tutulduğu birinci yöntemdir.
Kaynaklar / References
Karayolu Mühendisliği Prof.Dr.Nadir YAYLA İ.T.Ü.İnşaat Fakültesi Öğretim Üyesi/Birsen Yayınevi
Karayolu Mühendisliği ders kazanımları
