• Hakkımızda
  • Yazarlar
  • Reklam
  • Mobil Uygulamalarımız
  • Şikayet/İletişim
  • Giriş
  • Kaydol
Sanal Şantiye
  • Güncel
    • Haberler
    • Etkinlik
    • Teknoloji
    • Konu Dışı
  • Kütüphane
    • İnşaat Mühendisliği
      • Yapı
      • Mekanik
      • Geoteknik
      • Hidrolik
      • Ulaştırma
      • Yapı Malzemeleri
      • Diğer Notlar
      • Deneyler
    • Kanun & Yönetmelikler
    • İnşaat Programları
    • Yerbilimleri
    • Kitaplar
    • İş Güvenliği
    • Makaleler
    • Deprem
    • Şantiye
    • Sözlük
    • Staj
    • Kişisel Gelişim
  • Video
  • Blog
  • Test
  • Soru Cevap
  • TBDY 2018
  • Mimari
  • Fiyatlar
    • 2025 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri
    • Güncel Demir Fiyatları
    • Güncel Hazır Beton Fiyatları
    • Çimento Fiyatları
    • Gazbeton Fiyatları
    • 2024 Birim Fiyatları | Tüm Bakanlıklar
Sonuç Bulunamadı
Tüm Sonuçları Görüntüle
  • Güncel
    • Haberler
    • Etkinlik
    • Teknoloji
    • Konu Dışı
  • Kütüphane
    • İnşaat Mühendisliği
      • Yapı
      • Mekanik
      • Geoteknik
      • Hidrolik
      • Ulaştırma
      • Yapı Malzemeleri
      • Diğer Notlar
      • Deneyler
    • Kanun & Yönetmelikler
    • İnşaat Programları
    • Yerbilimleri
    • Kitaplar
    • İş Güvenliği
    • Makaleler
    • Deprem
    • Şantiye
    • Sözlük
    • Staj
    • Kişisel Gelişim
  • Video
  • Blog
  • Test
  • Soru Cevap
  • TBDY 2018
  • Mimari
  • Fiyatlar
    • 2025 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri
    • Güncel Demir Fiyatları
    • Güncel Hazır Beton Fiyatları
    • Çimento Fiyatları
    • Gazbeton Fiyatları
    • 2024 Birim Fiyatları | Tüm Bakanlıklar
Sonuç Bulunamadı
Tüm Sonuçları Görüntüle
Sanal Şantiye
Anasayfa Kütüphane İnşaat Mühendisliği

Yığma Kubbelerin Yapısal Davranışı

İnş. Müh. Ülkücan Sütbaş - İnş. Müh. Ülkücan Sütbaş
4 Temmuz 2023 - Güncelleme 5 Temmuz 2023
Kategori: Genel
3

Kubbe Nedir?

Kubbeler; geniş açıklıkları geçme amacıyla inşa edilen, mekân örtüsü işlevi gören, pozitif Gauss eğrilikli sistemlerdir. Bir kemerin simetri ekseni etrafında 180° derece dönmesiyle meydana gelirler. Tarih boyunca gerek İslâm mimarisinde gerekse Batı mimarisinde tasarımcılar çeşitli geometride ve kombinasyonlarda kubbeler denemiştir. Kimi zaman tüm cemaatin toplandığı çatı anlamına gelen kubbe kimi zamansa devletin otoritesi ve gücünü simgelemiştir.

Yığma Kubbelerin Yapısal Davranışı
Mardin Ulu Cami’nin Kubbesi

Tarihi kubbeler kerpiç, tuğla ve taş gibi çekme dayanımı düşük olan yığma malzemelerden imâl edilmiştir. Yalnızca basınca çalıştıkları hususundaki genel kanının aksine özellikle etek bölgelerinde yatay eksende olmak üzere ciddi derecede çekme gerilmesine maruz kalmaktadırlar.

Kubbeler, statik ve dinamik yükler (deprem vs.) etkisiyle hasar almakta hatta yıkılmaktadır. 6 Şubat 2023’te meydana gelen Kahramanmaraş – Pazarcık depreminde kültürel mirasımız olan yapıların birçoğu maalesef ağır hasar almıştır. Bu acı tecrübe, tarihi yapıların mühendislik hizmeti almasının zorunlu olması gerektiğinin göstergesi niteliğindedir. Tarihi yapılara müdahalede bulunacak olan mühendis, öncelikle yapı elemanlarının davranışını iyi kavramalıdır. Bu sebeple yazımızda kubbelere etki eden gerilmeler, bu gerilmelerin yoğunlaştığı bölgeler ve geçmiş ile günümüzde kullanılan çözüm yöntemleri açıklanacaktır.

Kubbelerde Yük Aktarımı

Bilindiği üzere yığma yapı sistemiyle inşa edilen antik yapılarda taşıyıcı sistem, betonarme yapılardaki iskelet sisteminden oldukça farklıdır. Burada kullanılan tüm elemanlar taşıyıcı sistemin bir parçasını oluşturur. Örneğin malzeme olarak taş kullanılmış olan bir kubbede en üstteki kilit taşının ağırlığını hemen alt sırasında bulunan taşlar taşır. Her taş, yükünü bir sıra altındaki taşa aktarır. Böylece tüm sistem monolitik çalışma imkânı bulur [1].

Yığma Kubbelerin Yapısal Davranışı
Kubbelerde Yük Aktarımıyla İlgili Basit Bir Şablon

Kubbelerde Basınç ve Çekme Bölgeleri

Kubbeyi oluşturan elemanlar; eğilme, basınç ve çekme gerilmeleri altındadır. Çözümü basitleştirmek amacıyla yapılan kabullerde kubbenin geometrik özelliğinden dolayı eğilme gerilmesi ihmâl edilebilir [2].

Kubbelerde her eleman yükünü bir alt sıradaki elemana aktardığı için bu yapıların düşey eksende tamamen basınç gerilmesi altında çalıştığını söylemek yanlış olmaz. Ancak yatay eksen için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Sanılanın aksine özellikle kasnakla birleşen etek bölgeleri çekme gerilmesi almaktadır. Yapılan bir çalışma; yatay eksende, kubbe yüksekliğinin üçte birlik üst kısmının basınç, geri kalan üçte ikilik alt kısmınınsa çekme gerilmesine maruz kaldığı ortaya koymuştur [3].

Yığma Kubbelerin Yapısal Davranışı
Kubbelerde Basınç ve Çekme Bölgeleri

Yapılan çalışmalardan da görüleceği üzere, kubbeler çekme gerilmesi almaktadır ve bu gerilmelerin en yoğun olduğu bölge; etek bölgesidir. Dolayısıyla etek bölgesinde kubbenin açılma eğiliminde olarak deplasman yapması kaçınılmazdır. Bunun önüne geçmek maksadıyla geçmişte mühendisler çeşitli çözümler geliştirmiştir. Gotik katedrallerde rastladığımız uçan payandalar ve Mimar Sinan’ın geliştirdiği yarım kubbe kombinasyonları buna örnek olarak gösterilebilir [4].

Yığma Kubbelerin Yapısal Davranışı
Uçan Payandalar
Yığma Kubbelerin Yapısal Davranışı
Şehzade Camii Yarım Kubbe Uygulaması , Yahia.Mokhtar

Bu çözümlerin yanı sıra yük aktarımını güvenli bir biçimde sağlamak maksadıyla tasarımcılar dairesel kesitten çokgensel kesite geçerken Türk üçgeni, payanda ve tromp adı verilen kubbeye geçiş elemanlarından faydalanmışlardır. Kubbelerin yapısal davranışları tüm bu elemanların kullanım biçimine ve geometrik özelliklerine bağlı olarak değişmektedir.

Günümüzde hasar alan kubbelerin onarımı için birçok yöntem bulunmaktadır. Büyük çatlaklar için genellikle FRP ile güçlendirme yahut çekme çemberi uygulaması yapıldığı görülmektedir. Bu yöntemlerin avantaj ve dezavantajlara sahip olduğunu unutmamak gerekir. Örneğin çekme çemberi uygulaması yapılırken çeliğin korozyona uğrayabileceğini ve taşların kimyasal yapısına zarar verebileceğini göz önünde bulundurmak elzemdir. Bu yüzden çekme çemberi uygulamasında paslanmaz çelik kullanmak ve yapının kontrolünü sağlamak bir çözüm yöntemi olabilir.

Yığma Kubbelerin Yapısal Davranışı
Ahi Çelebi Cami – Çekme Çemberi Uygulaması [5]
Kaynaklar / References

[1] Tanrıverdi, Ş., 2020. Taş kubbelerde pencere boşluğunun ve kasnak yüksekliğinin davranış ve dayanım üzerine etkisinin incelenmesi, Doktora Tezi, Aksaray Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Aksaray.

[2] Beckmann, P., 1995. Structural aspects of building conservation, UK: McGraw-Hill International.

[3] Cowan, H. J., b.t. An historical outline of architectural science, Architectural Science Series,

[4] Savaşır, K., 2016. Kubbelerin yapı sistemlerinin yük aktarım prensibine göre incelenmesi, 8. Ulusal Çatı ve Cephe Sempozyumu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.

[5] Sesigür, H., Çelik, O.C., Çılı, F., 2007. Tarihi yapılarda taşıyıcı bileşenler, hasar biçimleri, onarım ve güçlendirme. İstanbul Bülten, 89, s. 10-21.


Sanal Şantiye sitesinden daha fazla şey keşfedin

Subscribe to get the latest posts sent to your email.

Etiketler: çekmeKubbePayandaYığma Yapı
Paylaş26Tweet16Gönder
İnş. Müh. Ülkücan Sütbaş

İnş. Müh. Ülkücan Sütbaş

İnşaat Mühendisi / Yüksek Lisans Öğrencisi / Tarihi Yapılar

İlgili İçerik

Kesme / Kayma ve Eğilme Momenti Etkin Perdeler

- İnş.Müh. Fatih Taner Vural
Kesme / Kayma ve Eğilme Momenti Etkin Perdeler

Malum perdeler genelde kesme / kayma etkin olarak bilinirler. Oysa ki eğilme momenti etkin perdeler de vardır. Bodur diyebileceğimiz perdeler...

Devamını okuDetails

Radye Temel Nedir? Nasıl Uygulanır?

- Uğur Gener
Radye Temel Nedir? Nasıl Uygulanır?

Radye temel veya radye jeneral temel kelime anlamı itibariyle “bir yapıyı yer sularının çalışmasına karşı koruyan kaplama" anlamına gelmektedir. Yapı...

Devamını okuDetails

Kaba İnşaat Nedir? Maliyeti Nasıl Hesaplanır?

- Sanal Şantiye
Kaba İnşaat Nedir? Maliyeti Nasıl Hesaplanır?

İnşaat projelerinde en önemli aşamalardan biri kaba inşaattır. Bir yapının temelinden çatısına kadar tamamlanan bu aşama, yapının dayanıklılığını ve sağlamlığını...

Devamını okuDetails

APPLE PARK: Sürdürülebilir Mimarinin Merkez Üssü

- Sevcan Keleş
APPLE PARK: Sürdürülebilir Mimarinin Merkez Üssü

Mimar         : Foster + Partners Yer              : Apple Park, Cupertino Kaliforniya...

Devamını okuDetails
Please login to join discussion

En Çok Okunanlar

  • Hazır Beton Fiyatları 2025 – Şubat Ayı Güncel Fiyatlar

    Hazır Beton Fiyatları 2025 – Şubat Ayı Güncel Fiyatlar

    39751 paylaşım
    Paylaş 15900 Tweet 9938
  • Kira Sözleşmesi Örneği (PDF) – 2025 | Kira Sözleşmesinde Dikkat Edilecekler

    13877 paylaşım
    Paylaş 5496 Tweet 3435
  • Güncel Çimento Fiyatları – 2025

    11732 paylaşım
    Paylaş 4692 Tweet 2933
  • 2024 Yılı Bina Metrekare İnşaat Maliyet Bedelleri Yayımlandı

    6979 paylaşım
    Paylaş 2792 Tweet 1745
  • Radye Temel Nedir? Nasıl Uygulanır?

    11838 paylaşım
    Paylaş 4735 Tweet 2959

Son Yorumlar

  • Devam Eden Bir Şantiyenin Şefliğini Devralırken Nelere Dikkat Edilmeli? için İnş.Müh. Fatih Taner Vural
  • İnşaat mühendisi maaş aralığı için İNŞ.MÜH. ALİ İSMAİL
  • Çin, Nükleer Füzyon Enerjisi Arayışında: Yapay Güneş için stefantraugott
  • Tünel Kalıp Uygulama Rehberi (Tüm Detaylarıyla) – PDF için ferhtulker
  • Hakediş Programı (Excell) (güzel kaynak) için Yük.İnş.Müh. Oral Berkay BEŞİKÇİ

Sponsorlu İçerik



Sorular

  • minha etimolojisi
  • İnşaat mühendisi maaş aralığı
  • mühendislikten teknikerliğe
  • fore kazık birim fiyat analizi
  • Su Basman Demiri ve Etriye

Bizi Takip Edin

Sanal Şantiye ®

Abone ol

Sanal Şantiyeye abone olmak ve e-posta ile bildirimler almak için e-posta adresinizi girin.

Diğer 201 bin aboneye katılın

Yasal Uyarı

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Madde Ek-4 “…hak sahiplerinin başvuruları üzerine ihlâle konu eserler içerikten çıkarılır. Bunun için hakları haleldar olan gerçek veya tüzel kişi öncelikle bilgi içerik sağlayıcısına başvurarak üç gün içinde ihlâlin durdurulmasını ister.” hükmü uyarınca telif hakkı ihlali olduğunu düşündüğünüz yazı/resim/video vb. içerikleri bize bildirmeniz durumunda 3 gün içinde gerekli işlem yapılarak ilgili içerik kaldırılacaktır.

  • Hakkımızda
  • Yazarlar
  • Yazarlık
  • Kullanım Koşulları
  • Gizlilik Politikası
  • Reklam
  • Şikayet/İletişim
  • Site Haritası

© 2009 - ∞ Sanal Şantiye

Hoşgeldin!

Hesabınıza giriş yapın

Şifremi Unuttum Kaydol

Yeni Hesap Oluştur

Kayıt olmak için formu doldurun

Tüm alanlar zorunludur Giriş

Şifrenizi geri alın

Şifrenizi yenilemek için e-posta adresinizi veya kullanıcı adınızı girin

Giriş
Sonuç Bulunamadı
Tüm Sonuçları Görüntüle
  • Güncel
    • Haberler
    • Etkinlik
    • Konu Dışı
    • Teknoloji
    • Sponsorlu İçerik
  • Kütüphane
    • İnşaat Mühendisliği
      • Yapı
      • Yapı Malzemeleri
      • Ulaştırma
      • Mekanik
      • Hidrolik
      • Geoteknik
      • Yapı İşletmesi
      • Diğer Notlar
      • Deneyler
    • Deprem
    • İnşaat Programları
    • Kişisel Gelişim
    • Kitaplar
    • Staj
    • Makaleler
    • Şantiye
  • Kanun & Yönetmelikler
  • Güncel Malzeme Fiyatları
    • Güncel Demir Fiyatları
    • Hazır Beton Fiyatları İllere Göre
    • Çimento Fiyatları
    • Güncel Gazbeton Fiyatları
    • 2024 Birim Fiyatlar (Tüm Bakanlıklar)
    • 2025 Yılı Yapı Yaklaşık Birim Maliyetleri
  • Testler
  • Video
  • Soru Cevap
  • Yazarlar
  • Ekibe Katıl
  • Hakkımızda
  • Şikayet/İletişim
  • Giriş
  • Kaydol

© 2009 - ∞ Sanal Şantiye

Bu web sitesi çerezleri kullanır. Bu web sitesini kullanmaya devam ederek, çerezlerin kullanılmasına izin vermiş olursunuz. Gizlilik politikamızı inceleyin.