Son zamanlarda sıklıkla yaşadığımız depremlerin betonarme yapılar üzerinde oluşturduğu hasarlar insanlarımızı tedirgin etmektedir. Yapının güvenliğini etkileyen bu hasarların nedenlerinin ve oluşum mekanizmalarının bilinmesi verilecek kararı büyük oranda etkilemektedir. Biz de bu yazımızda betonarme yapılarda sıklıkla görülen deprem hasarlarını sınıflandırarak detaylarını sizlerle paylaşacağız.
Sıva Çatlakları
Betonarme yapılarda deprem hasarlarının başlangıç aşamasını bu çatlaklar oluşturur. İlk olarak çoğunlukla tesisat boruları üzerinde daha sonra betonarme çerçeve ile dolgu duvar arasında görülürler. Yapıda sadece bu tip çatlaklar görülüyorsa taşıyıcı sistemde hasar olmadığı kabul edilebilir.
Dolgu Duvar Hasarları
Bu tür hasarların temel sebebi duvarlarda kullanılan düşük dayanımlı malzemelerdir.
- Dolgu duvarlarda oluşacak çatlakların genişliği artarsa parça kopmaları ve kırılıp dökülmeler görülebilir.
- Duvarın mesnetlenme şekli hasarı etkileyen diğer bir unsurdur. Örneğin yüksekliği fazla olan dolgu duvarlarda üst kısım deprem esnasında yıkılabilir. Ayrıca kapı, pencere boşluklarının kenarlarında, altında veya üstünde kırılmaların görülmesi de mümkündür.
- Çerçeve tarafından tam olarak sarılmamış dolgu duvarın depremde bir tarafa kayarak devrilmesi muhtemeldir.
Taşıyıcı Sistem Hasarları
Kolon Hasarı
Eğilme, kesme, burulma gibi etkilerin çeşitli kombinasyonları kolonda hasara neden olabilir. Bunların yanında narin olan kolonlarda burkulma da görülebilir. Eğilme momentlerinin yön değiştirmesi veya oluşan kesme kuvvetleri oluşan hasarların başlıca sebepleridir.
- Narin kolonlarda normal kuvvetle beraber etkiyen eğilme momenti kolonun her iki yüzünde çatlamaya ve ezilmeye sebep olabilir.
- Birleşim bölgelerinde yeterli etriye kullanılmazsa kolon boyuna donatıları burkulabilir. Bunun sonucunda kolon taşıyıcılığını yitirir.
- Kolon serbest boyunun kısa olması kolonu çok büyük kesme kuvvetleri taşımaya zorlar. Bu nedenle kesme kırılması oluşabilir. Bu tür çatlaklar yatayla yaklaşık 45° açı yapmaktadır.
- Beton dayanımının düşük olması ve betonun kalıba iyi yerleştirilmemesi sonucunda basınç altında betonun ezilerek kırılması ihtimali yüksektir.
Kiriş Hasarı
Kirişlerde genellikle eğilme ve kesme çatlakları görülür.
- Beton dayanımının düşük olması ve yeterli etriye kullanılmaması kesme çatlaklarına sebebiyet verir ve 45° açılı çatlaklar olarak karşımıza çıkar.
- Eğilme çatlakları genellikle 45°’den daha dik bir açıyla kirişin biraz daha ortasında kendini belli eder.
- Saplama kirişler ana kirişler üzerinde eğilme çatlamasına yol açabilir. Çünkü ana kirişe mesnetlenen saplama kiriş ana kirişi eğilmeye zorlamaktadır.
Perde Duvar Hasarı
Bu elemanlarda eğilme göçmesi, kesme kuvveti göçmesi ve toptan göçme olmak üzere üç tip göçme görülebilir.Bunlardan eğilme göçmesi sünek olup diğer ikisi gevrektir.
Perde elemanlarda gözlenen hasarların başlıca sebebi yükseklik/uzunluk oranıdır.
- Yükseklik < Uzunluk olduğunda KISA PERDE
- Yükseklik > Uzunluk olduğunda UZUN PERDE adını alır.
Kısa perdelerde kesme kuvveti etkisi daha fazladır. Bu nedenle oluşan çatlaklar genellikle 45° açılı kesme çatlaklarıdır.
Az katlı-perdeli yapılarda genellikle perde yüzeyinde kesme çatlakları görülürken çok katlı-perdeli yapılarda çoğunlukla alt katlardaki perdelerde eğilme çatlakları göze çarpar.
Betonarme yapılar için perde elemanları çok önemlidir. Çünkü perdeli çerçeve sistemlerde deprem gibi yatay yükleri taşıyan elemanlar perdelerdir. Bu nedenle bu elemanlarda kesme ve eğilme hasarları olması sürpriz değildir.
Döşeme Hasarları
Genellikle büyük açıklıklarda aşırı deplasmandan dolayı hasar oluşabilmektedir.
- Konsol döşemelerde donatı yerleştirme hataları sebebiyle mesnet bölgelerinde ciddi çatlaklar oluşabilir.
- Kirişsiz döşemelerde kolonla döşemenin birleştiği kısımlarda çatlaklar oluşabilir.
Döşeme hasarları taşıyıcı sistem hasarı olarak birinci dereceden önemli hasar olarak görülmemektedir. Fakat bu çatlakların büyüklüğü kullanılabilirlik açısından tehlikeler doğurabilir.
Kolon – Kiriş Birleşim Bölgesi Hasarı
Birleşim bölgelerinde oluşan hasarlar yapı güvenliği açısından dikkatlice incelenmelidir.
Bu tür hasarların temel sebepleri bu bölgede yeterli etriye sıklaştırmasının yapılmaması ve kiriş boyuna donatılarının kolona tam bağlanmamasıdır. Bu eksiklikler sonucunda beton dökülebilir veya ileri derecede deformasyonlar oluşabilir.
Birleşim bölgesinde oluşan hasarlar çevredeki diğer taşıyıcı elemanları da etkileyebilir.
Bu tür hasarları engellemek için beton, kalıba iyi yerleştirilmeli, betonda boşluklar olmamalı, donatıların bağlanma düzenine dikkat edilmeli ve sıklaştırmaya özen gösterilmelidir.
Yazar Yorumu
Taşıyıcı sistemi ve malzemesi uygun seçilen, kaliteli işçilikle standartlara uygun şekilde yapılan betonarme yapılarda hasarları minimuma indirmek mümkündür.
Bir başka yazıda tekrar görüşmek dileğiyle…
Diğer yazılarıma buradan ulaşabilirsiniz.
