Horasan Harcı Nedir?
Tarih boyunca insanoğlu barınma, ulaşım, ticaret gibi birçok ihtiyacı için yapılar inşa etmek zorunda kalmıştır. İlk insanlar mağaraları kullansa da bu bir süre sonra yapılaşma başlamış ve ahşap binalar ve zamanla çamurun kullanımı ile bu yapılar geliştirilmiştir. Horasan Harcı, inşaat tarihi içerisinde keşfedilen bir harç türüdür. Tarihi horasan harcı, kiremit, tuğla, çömlek gibi pişmiş kil malzemesinin kırılıp öğütülmesiyle agrega olarak kullanılması ve belli oranlarda su ile söndürülmüş kireç ile karıştırılmasıyla elde edilen yapı harcına verilen addır. Horasan harcının hidrolik akışkan özelliklerinden dolayı ve yüksek dayanıma sahip olması sebebi ile Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı döneminde hamam, su kemeri, su kanalı ve sarnıçlarında yaygın olarak kullanılmıştır.
İstanbul’da Ayasofya, Süleymaniye camileri, Rumeli Hisarı, Sultanahmet külliyesi gibi tarihi yapılarda horasan harcı ile inşa edilmiştir. Döneminin en önemli inşaat tekniklerinden biri olarak tarihe geçmiştir.
Bu harç ve sıvalar tuğla kırıklarının puzolonik özelliğe sahip olmasından dolayı hidrolik olup ülkemizde, horasan harcı olarak bilinmektedir. Bu harç türü, Romalılar’da “Cocciopesto”, Hindistan’da “Surkhi”, Arap ülkelerinde “Homra” olarak adlandırılmıştır.
Tuğla, kiremit ve benzeri malzemelerin hammaddesi olan kil ile kuvars ve feldspat minerallerinin karışımından oluşmaktadır. Bu karışım 600 – 900 °C larda ısıtılırsa killer sıcaklık derecelerine ve sahip oldukları mineralojik yapıya bağlı olarak farklı puzolanlık derecelerine sahip bir yapıya dönüşmektedir. Bu sıcaklıklarda kil minerallerinin yapıları bozulmakta ve amorf alümina silikatlar oluşmaktadır. Bu yapıdan dolayı kalsine edilen killer puzolan yani bağlayıcı özelliğine sahip olmaktadırlar. Aslında bu günümüzde kullandığımız çimentonun atası olarak sayılabilir.
Horasan harcı ve sıvası için agrega olarak kullanılacak tuğlaların özellikleri günümüzde imal edilen tuğlalardan farklılık göstermektedir.
Horasan harcında agrega için kullanılacak tuğlanın, killi yapısı zengin doğal hammaddeden üretilmesi, 600-900ºC gibi düşük sıcaklıklarda pişirilmeli, yine suyun tesiri ile çözünebilir tuz içermemesi ve kullanılmadan önce su ile temasının olmaması gereklidir.
Harç İçinde Kullanılan Katkı Maddeleri
Bildiğiniz üzere yapıda basınç ve çekme kuvvetlerini karşılamak için maddeler kullanılmaktadır. Günümüzde inşaat demiri çekmeye çimentolu karışım yani beton ise basınç karşılamak için kullanılmaktadır. Aynı şekilde de horasan harcında katkı maddeleri ile bu yapı tamamlanmaya çalışılmıştır. Bulgulara göre, M.Ö. 150 yılından 1850’lere kadar farklı bölgelerde yapılan imalatlarda harç içerisine farklı katkı maddelerinin ilave edildiği tespit edilmiştir.
Bu maddeler, albümin, kitre zamkı, balmumu, doğal reçine, yumurta akı ve sarısı, saman, ağaç kabuğu, hayvan kılı, pamuk lifleri ve daha birçok madde olarak sıralanabilir. Bilindiği üzere Mimar Sinan’ın da yapılarında yumurta akı ve sarısını katkı olarak kullandığı yapılan incelemelere göre tespit edilmiştir.
