Ülkemizde 1940’lı yıllara kadar yolcu ve eşya taşımacılığında demiryoluna ve denizyoluna ağırlık verilmiş ancak sonraki zamanlarda otomotiv alanındaki artan gelişmeler, ulaşımdaki hız ve konfor talepleri karayollarının önemini arttırmıştır.

Karayolu Nedir?

Trafik akışına imkân sağlamak üzere kamunun yararlanmasına açık olan arazi şeritleri, köprüler, tüneller, her türlü sanat yapıları, koruma yapıları ve diğer alanlardır. (Karayolları Teknik Şartnamesi/2013)

Ülkemizde kara ulaşımı Karayolları Genel Müdürlüğü ile mahalli idare olan İl Özel İdareler ve Belediyeler tarafından projelendirilip yapılan yollar üzerinden sağlanmaktadır. Karayolları Genel Müdürlüğü devlet ve il yollarını, Özel İdareler köy yollarını inşa ederken Belediyeler ise sorumlu olduğu mahalle, sokak, cadde vb. yolları inşa etmektedir.

Ülkemizde yolcu taşımacılığının %88.9’u, yük taşımacılığının ise %89.2’si karayolu üzerinden gerçekleşmektedir. (Ulaştırma Ve Altyapı Bakanlığı) Söz konusu durum göz önüne alındığında ülkemiz için karayolu büyük önem arz etmektedir.

Türkiye’de karayolları ile ilgili olan kanun 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’dur. Bu kanunda üst düzey kurum ve kuruluşların görev ile yetkileri belirlenmiştir. Bu kanuna göre, Karayolları Genel Müdürlüğü’nün görev ve yetkileri şöyle açıklanabilir:

• Yapım ve bakımından sorumlu olduğu karayollarında gerekli işaretleme ve düzenlemeleri yaparak önlemleri almak ve aldırmak.
• Karayollarındaki işaretleme standartlarını tespit etmek, yayımlamak ve kontrolünü sağlamak.
• Yapım ve bakımından sorumlu olduğu yollarda, yönetmelikte belirlenmiş sınırlara göre hız sınırları belirlemek ve bunların işaretlemelerini yapmak.
• Meydana gelen trafik kazalarının sebeplerini inceleyerek buna göre gerekli önlemleri almak.
• Yol yapımı, bakımı, onarımı ve işletmesine ilişkin gerekli malzeme, makine, teçhizat ve taşıtı seçmek, sağlamak, depolamak, kullanılabilir durumda bulundurmak ve ihtiyaç duyulan tamir atölyeleri ile çeşitli amaçlı yol boyu tesislerini kurmak, teçhiz etmek ve kiralamak.
• Yapım ve bakımından sorumlu olduğu karayollarında kavşak, durak, aydınlatma, yol dışı park yerleri vb. tesisler yapmak, yaptırmak.

Karayollarının Sınıflandırılması

Karayolları Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğu altında olan karayolu uzunluğu 1 Ocak 2022 itibariyle toplam 68 526 ​km. olup, üç sınıf yoldan oluşmaktadır:

Tablo 1: 01.01.2022, KGM VERİLERİNE GÖRE ÜLKEMİZDEKİ YOL AĞI

(*) Otoyol uzunluğuna Yap-İşlet-Devret ile yapılıp hizmete açılan otoyollar dahil edilmiştir.

Otoyollar

Yüksek trafik hacmi sunan, hızlı ve konforlu seyir olanağı veren yüksek standartlı yollardır. Otoyollarda hiçbir eş düzey kesişme bulunmaması, yola yaya ve hayvan girişlerinin engellenmesi tam erişme kontrolü sağlamaktadır. Ülkemizde otoyollar, “O” harfiyle gösterilmektedir.

Devlet Yolları

İl merkezlerini birbirine, liman, terminal gibi önemli erişim noktalarına bağlayan anayol niteliğindeki yollardır. Ülkemizde devlet yolları “D” ile gösterilmektedir.

İl Yolları

İlçe merkezlerini birbirine, şehir merkezine ya da ana yollara bağlayan toplayıcı yol niteliğindeki yollardır.

Karayolları Genel Müdürlüğü’nün yol ağı içerisinde olmayıp diğer kuruluşların sorumluluğu altında bulunan yollar aşağıdaki tabloda ifade edilmiştir:

Tablo 2: Yol Sınıfları ve Yapım-Bakımından Sorumlu Kuruluşlar

Karayolu Projesi Hangi Aşamalardan Oluşur?

Bir karayolu projesi, Toprak İşleri, Sanat Yapıları ve Üstyapı olmak üzere 3 ana kısımdan oluşur.

Toprak İşleri

Projesinde belirtilen arazi ve nihai kotlara(siyah-kırmızı kot) göre kazı-dolgu işleri yapılmaktadır. Bir nevi temel görevini gören, yol üstyapısının oturacağı tabanın bu aşamada inşa edilecek olması diğer aşamalara göre daha da önem arz etmektedir. Bir binada temel ne kadar önemli ise yol yapımında da üstyapı tabanını inşa etmek o kadar önemlidir. Özellikle dolgu yapılırken zemin özelliklerinin iyi belirlenmesi ve ona göre uygun metotlarda çalışma yapılması gerekmektedir. Aksi halde yolda çökme, oturma, dolgu kesitinde heyelan gibi istenmeyen durumlar oluşabilir.

Sanat Yapıları

Yağış sonrası oluşacak yüzeysel suları toplayarak yol gövdesine zarar vermeden drene edecek hendek kaplama, menfez vb. yapılar ile şev yüzeylerini desteklemek için iksa- istinat duvarları, akarsu ve vadi geçişleri için viyadük(köprüyol) ve köprü, eğimin yüksek ve ulaşımın zor olduğu arazilerde ise tüneller gibi yapılar inşa edilmektedir.

Üstyapı

Taşıyıcı özelliği olan, trafik yüklerini alarak güvenli şekilde alt tabakalara aktaran alttemel ve temel tabakaları ile araç lastiğinin temas ettiği, yolun en üst kısmı olan kaplama tabakası yapılmaktadır.

Karayolu Uygulama Yöntemleri

Ülkemizde ve dünyada karayolu genel olarak 2 farklı uygulama ile yapılmaktadır. Bu uygulamalar; petrolün damıtılması ile elde edilen bitüm ile yapılan esnek üstyapı ve uygulaması daha yeni olan, agrega-çimento-su karışımı betondan yapılan rijit üstyapı uygulamalarıdır.

Günümüzde esnek üstyapı yani bitümlü karışım ile yapılan yollar beton yola göre oldukça fazla tercih edilmektedir. Bunun en büyük sebebi ise beton yol uygulamasının dünyada yeni yeni hayata geçirilmesi ve dolayısıyla yeterli bilgi ve becerinin olmamasıdır.

Esnek Üstyapı – Rijit Üstyapı Karşılaştırılması

Her iki uygulamanın da birbirlerine göre avantaj ve dezavantajları vardır. Örneğin ülkemiz petrol ve ürünlerinde dışa bağımlı olduğu için esnek üstyapıda kullanılan bitümün daha maliyetli olması ve ileride kaynak sorununun yaşanacak olması, esnek üstyapı yapılırken sıcaklık önemli bir faktör olduğu için uygulama süresinin ülkemiz için sınırlı ve yaz aylarında yapılabilir olması, kışın karla mücadelede tuzlama olarak bilinen dane çapı max. 6,35 mm olan agrega ve kimyasal karışımları ile araçlardan dökülen benzin dizel gibi yakıtların bitümlü tabakaya zarar vermesi örnek gösterilebilir.

Rijit üstyapı dediğimiz beton yol uygulamasında ise yeteri kadar bilgi ve deneyimin olmaması ile birlikte trafik yüklerine maruz kalan üstyapının rijitliğinden dolayı deforme olması, çatlaması ve çatlaklardan temele su girip yol altyapısını bozması örnek verilebilir.

Beton Yollar (Rijit Üstyapılar) | Kullanılan Malzemeler | Avantaj ve Dezavantajları

Esnek üstyapı yani diğer bir ifade ile asfalt yol ise kendi içinde sathi kaplama ve bitümlü sıcak karışım olmak üzere 2’ye ayrılır. Sathi Kaplama; granüler (taneli) temel üzerine astar tabakasının uygulanması sonrası bitümün distribütör ile püskürtülmesi ve akabinde mıcır dediğimiz tek boy kırılmış köşeli agreganın serilip lastik tekerlekli silindir ile(vabil) sıkıştırılması ile yapılan kaplama çeşididir. Bitümlü Sıcak Karışım ise Bitümlü Temel, Binder ve Aşınma gibi farklı özellikte tabakalar halinde uygulanabilmektedir.

Genel olarak sıcak karışım; karışıma girecek agreganın temiz ve kuru olması şartıyla bir plentte bitüm ile karıştırılmasıyla elde edilen malzemenin sahaya naklinden sonra finişer ile serilip sıkıştırılması şeklinde yapılan uygulamadır.

Bitümlü Sıcak Karışım (BSK) Nedir? | Yapım Aşamaları Nelerdir?

Bir karayolunun kaliteli ve modern olmasıyla; yakıttan tasarruf, zamandan kazanç, konforlu ve güvenli sürüş, araçların daha az yıpranması gibi birçok kazanç elde edilebilmektedir.

Gidemediğin yer senin değildir.

Halil Rıfat Paşa / 1882- 1885 Sivas Valisi

Kaynaklar / References

• Ulaştırma Ve Altyapı Bakanlığı

• Karayolları Teknik Şartnamesi 2013