Eğer yeni bir yapı dizayn edecekseniz hem üst yapı için hem de temel tasarımınız için her şeyi yapmanız mümkün, önünüz açık. Aynı durum yapının oturacağı temel zemini içinde geçerli. Temel etüdünüzü yaptırırsınız, zeminin hastalıklarına bakarsınız, hastalık varsa zeminde her tür iyileştirmeyi/uygulamayı yaparsınız/yapabilirsiniz. Gevşek zeminse gerektiği gibi sıkıştırabilirsiniz, su muhtevasını azaltabilirsiniz.
Derin karıştırma yöntemiyle zemin içinde belirli derinlikte kolonlar oluşturabilirsiniz, jet enjeksiyon kolonlar, taş kolonlar oluşturarak statik ve dinamik yükleri karşılayabilirsiniz, ön yükleme ile konsolidasyon sorununu çözebilirsiniz, zemine kireç/çimento karışımları uygulayabilirsiniz vb.
Yukarıda örnek verdiğim zemin iyileştirme uygulamaları boş arazi için geçerli.
Peki arazide yapı mevcutsa ne olacak?
Mevcut yapıların olduğu zeminlerde ise zemin iyileştirme çalışmaları kolay değil. Mevcut yapıyı yerinden kaldırıp zemini iyileştirmek sonra mevcut yapıyı tekrar yerine koymak mümkün değil. Dolayısıyla bir yerde eğer yapı mevcutsa, zemin iyileştirmesi içinde uygulanabilecek yöntemler/önlemler de sınırlıdır. Hem performans analizi yapacak mühendis, hem ruhsat verme yetkisi olan idareler, hem de yapı denetim firmaları bunun bilincinde olmalı, mevcut bir yapının olduğu zemin ile boş bir arazide yapılabilecek zemin iyileştirme çalışmalarının farklı olacağını bilmelidir.
Mevcut bir yapının olduğu zemine boş bir zemin gibi davranılamaz. Mevcut bir yapının olduğu zeminde yapılacak iyileştirme çalışmaları sırasında zemindeki büyük/küçük yer değiştirmeler direkt üst yapıyı etkiler. Ayrıca bir takım ekipmanın mevcut yapının temel altına ulaşması da mümkün değildir. Ya da bir takım zemin kolon imalatlarını uygulayabiliyor dahi olsanız mevcut temeli delik deşik etmek doğru değildir.
O halde mevcut yapıların olduğu yerde temel altına girmeden birtakım iyileştirmeler yapılmalıdır. Mevcut yapının altındaki zemine müdahale etmek doğru bir davranış değildir. Temel etrafının altında(4 taraf) belli derinliğe kadar duvar/diyafram duvar imal edilip yapı altındaki zeminin yanal hareketinin önlenmesi deprem sırasında yapı altındaki zeminin yer değiştirmesini önler. Bunun yanında zemin güçlendirme yöntemleri yerine sadece temel sistemini değiştirmekte uygulanabilir. Temeli rijitleştirmek(mesela kalın radyeye çevirmek) farklı oturmalar için bir çözümdür ve zemine ulaşan gerilmeyi düşürür. Zeminde sıvılaşma dahi olsa temel sistemini radyeye çevirmek gerilmeyi azaltacağından, sıvılaşma nedeniyle zeminde oluşabilecek taşıma gücü kaybının tolere edilmesini sağlar/sağlayabilir. Sıvılaşmanın şiddetine göre taşıma gücü sıfır olmaz. Taşıma gücü belli değerlerde azalır ve siz üst yapıdan gelen gerilmeyi azaltırsanız zeminin sınırları içinde kalabilirsiniz.
Mevcut yapı temellerinde temel altına girerek birtakım uygulamalar yapmak son derece sakıncalıdır. Yıllardır orada duran bir denge mevcuttur ve siz yapı altı zemin uygulamasıyla bu dengeyi bozarsınız. İyi bir şey yaptığınızı zannetmekle birlikte, mevcut yapı altına yaptığınız bu iyileştirme temele dinamit koymaktan farksızdır.
Sonuç olarak, mevcut yapıların temel altına zemin iyileştirmesi adı altında müdahale uygun değildir. Bunun zemin iyileştirmesi mi bina kötüleştirmesi mi olduğu tartışılır. Mevcut yapıların olduğu yerde zemin iyileştirmesi gerekiyorsa temel tiplerinde ve temel zemini etrafındaki uygulamalarla sonuca gidilmelidir, bina altına müdahale edilmemelidir.
Konuyu hukuki bir zemine oturtarak bitiriyorum. TBDY2018′ in 16D.5 ve 16D.6 maddeleri size gerekli yolu ve kapıyı göstermekte. Bu maddeleri kullanarak mevcut yapı temelleri altına yapılacak zemin iyileştirme uygulamalarından kaçabilirsiniz. Amaç yapı stokunun iyileştirilmesi. Vatandaş eğer yapısını güçlendirecekse bu tip doğru olmayan, bina altı zemin iyileştirmesi illa uygulayacaksın diyerek vatandaşı/mühendisi soğutmamak gerekir. Bırakın vatandaş üst yapısını güçlendirsin, eldeki imkânlar doğrultusunda da temel kısmını iyileştirsin.
Ahmet ÇELİKKOLLU
İnşaat Mühendisi
ESKİŞEHİR
0 545 401 95 15
Merhabalar Hocam;
Yaklaşık 500 m2 radye temel alanlı, 2 Katlı mevcut bir okul yapısının kirişlerinde ve bazı kolonlarında çatlaklar oluşmuş, bu sebeple okul için güçlendirme projesi hazırlandı, zemin kil olup depremli durumda muhtemel oturma değeri yüksek çıkmaktadır. Bu yüzden bina güçlendirme projesinin yanında, zemin iyileştirme yapılması da düşünülmekte, ancak mevcut yapının durumu ve paylaştığınız bilgiler doğrultusunda temel altına zemin iyileştirme yapmanın doğru bir tercih olmayacak gibi görünüyor, bu konuyla ilgili değerli görüşlerinizi paylaşır mısınız, saygılarımla