Mütemadi Temel – Sürekli Temel Ve TS500 Tasarım Esasları

Mütemadi (Sürekli) Temel Nedir?

Zeminin ayrık temel yapılmasına elverecek kadar sağlam olmaması ya da yüklerin büyüklüğü durumunda yapılan, kolonların altında ve arasında betonarme kiriş gibi uzanan temel türüne mütemadi (sürekli) temel adı verilir. Mütemadi temel, değişik nitelik gösteren zeminlerde farklı oturmaları engellemek için de etkili bir çözümdür.

Sürekli temeller bir kirişe oturan kolonlar görünümündedir. Zemin gerilmesi yük, kolonlar da mesnet olarak düşünüldüğünde, sürekli temel ters çevrilmiş bir kiriş gibi görünebilir. Ancak hesaplamalar böyle yapılmamaktadır. Çünkü zemin gerilmeleri yük olarak varsayıldığında ortaya çıkan mesnet tepkileri, kolon yüklerini tutmaz.

Mütemadi Temel Gerektiren Durumlar

• Yapı alanındaki toprağın zemin emniyet gerilmesinin, tekil temellerin mantıklı boyutlar içinde sağlayabilecekleri toplam alanın yeterli olamadığı kadar küçük olmasıdır. Yani tekil sömelleri ne kadar büyük yapılırsa yapılsın, zemin emniyet gerilmesi küçük olduğundan binanın toplam yükü bu bu alandan zemine aktarılamaz. Bu durumda sürekli temellere başvurulur.
• Taşıyıcı aksların planlanması sonucu tekil sömellerin yüzeyleri birbirine giriyorsa burada da mütemadi temele başvurulur.

Mütemadi temel boyutlandırılmasında yüklerin bileşkesi ile temel tabanı geometrik merkezinin mümkün olduğu kadar çakıştırılması gerekir.

Mütemadi Temel Çeşitleri

Sürekli temelleri tek doğrultuda ve çift doğrultuda olmak üzere 2 sınıfa ayırmak mümkündür:

Bir Doğrultuda Sürekli Temeller

Yapının bir doğrultudaki her aksı boyunca dizili kolonlarının altına ters tablalı betonarme bir kiriş yapılır. Kolon yükleri kirişe, kirişten tablaya (pabuca), tabladan zemine aktarılır. Kiriş genişliğini kolonların kesitleri belirler. Apartman tipi yüksek yapılar için genellikle uygun değildir.

İki Doğrultuda Sürekli Temeller

Yapının her iki doğrultudaki her aksı boyunca dizili kolonlarının altına ters tablalı betonarme kiriş yapılır. Apartman tipi yüksek yapılar için genelde uygundur.

TS500/2000 Ve Mütemadi Temel

Bir doğrultuda sıralanmış düşey taşıyıcı elemanlar altında düzenlenen sürekli temellere şerit temel, birden fazla doğrultuda yerleştirilmiş düşey taşıyıcı elemanlar altında düzenlenmiş sürekli temellere ise alan temeli olarak adlandırılır.

Mütemadi Temel Tasarım İlkeleri

• Tasarım yükleri etkisiyle temel altında oluşacak zemin basınçlarının belirlenmesinde, üst yapının, temelin ve yarı elastik (veya inelastik) ortam durumundaki zeminin karşılıklı etkileşim ilişkileri temel alınmalıdır. Üst yapıdaki özel rijitlik dağılımları bir yana bırakılarak, temel tabanındaki ve zemin yüzündeki yer değiştirmelerin eşitliğinin sağlanması, genellikle yeterlidir. Bu amaçla zemin, yarı elastik ortam veya daha basit olarak, yeterli rijitlikte ve yeterli sayıda, birbirinden bağımsız yaylarla temsil edilebilir. Temel ve zemin rijitlikleri arasındaki oranın belli sınır değerlerin üzerinde olması durumunda, 10.3.1 de olduğu gibi, zemin basıncı için doğrusal dağılım kabul edilebilir.
• Kirişli olan sürekli temellerde, kiriş yüksekliği plak da içinde olmak üzere, serbest açıklığın 1/10 undan, plak kalınlığı da 200 mm den daha az olamaz. Bu tür temellerde kiriş kesitinin 8.1.3 e göre bulunan Vcr kesmede çatlama dayanımı, kolon yüzünde hesaplanan Vd tasarım kesme kuvvetinden büyük olması olabildiğince sağlanmalıdır. Bu sağlanamıyorsa, aradaki fark olabildiğince küçük tutulmalıdır.
• Kirişsiz plak olarak düzenlenen sürekli temellerde plak kalınlıkları, 300 mm den küçük olamaz. Bu tür sürekli temellerde, kolon yüzündeki kesme kuvveti ve zımbalama kontrolleri, Madde 8.1.4 ve Madde 8.3.1 e göre
  yapılır. Zımbalama kontrolünde donatı katkısı hesaba katılamaz.

Donatı Kuralları

• Sürekli temelleri oluşturan bütün elemanlardaki minimum boyuna ve enine donatı oranları, bu standardın
  kirişler ve plaklar için öngördüğü oranlarla tanımlanmıştır. Eğilme etkisindeki bütün kesitlerin basınç
  bölgesinde, çekme donatısının en az 1/3 ü kadar basınç donatısı bulundurulacaktır.
• Kalınlığı nedeniyle farklı zamanlarda beton dökülmesi zorunlu olan yüksek kiriş ve kalın plakların yatay
  döküm derzlerinde, kullanım sırasında oluşacak tasarım kesme kuvvetlerini karşılayabilecek ve yeterli
  sürtünme kesmesi dayanımı oluşturabilecek düşey donatı yerleştirilecektir.

Kaynaklar / References

• Betonarme II - Döşeme ve Temeller, Uğur ERSOY

• TS500 / 2000 (Sürekli Temeller)