Kolon, yapı sistemlerinde genellikle kirişlerden gelen yükleri temele, dolayısı ile zemine aktarır. Kolonlarda oluşabilecek bir hasar, yapının göçmesine varabilecek kadar ağır hasarlara neden olabilmektedir.
Son zamanlarda Bursa, İstanbul, Elazığ ve İzmir’de bulunan yapılarda kolon hasarı oluştuğu medyada yer almış ve bu hasarlar sonucu maddi ve manevi kayıplar meydana gelmiştir.
Kolonlarda Hasar
Kolon taşıma gücüne basınç bölgesindeki betonun ezilmesi ile ulaşır. Betonun ezilmesi ile basınç kuvvetinin tümünü almak zorunda kalan donatı burkulur. Betonun ezilse bile parçalanmasını engellemek, burkulmayı önlemek yada geciktirmek daha sık yerleştirilmiş etriyeler ile sağlanabilir. Kesme çatlakları eğik yöndedir. ve genellikle 45 derecelik açı yapar. Aşağıdaki şekilde kesme çatlakları gösterilmiştir. Eğilme çatlakları asal çekme gerilmelerine dik yönde oluştuğundan kolon eksenine diktir. Aşağıdaki şekillerde tipik kesme ve eğilme çatlakları gösterilmiştir.
Taşıyıcı sistemde deprem enerjisi kolonun rijit ek yerinin mafsallı ek yerine dönüşmesi ile tüketilmektedir. Betonarme çerçevede oluşan hasar kolon uçlarında çekme ve basınç hasarı ve daha sonraki aşamalarda da kolon uçlarının mafsallaşması ile gerçekleşir. Kolon mafsallaşmasında önce kolonun bir yanında, deprem kuvvetinin etkime yönüne göre, betonda çekme çatlakları oluşurken, diğer yandaki basınç bölgesinde ise ezilme oluşur. Deprem hareketinin yönünün değişmesi ile tersinir etki ile ezilme olan tarafta çekme etkisi ile beton dökülmesi ve diğer tarafta da çekme çatlaklarının oluştuğu yerde de ezilmeler oluşur. Aşağıdaki şekilde kolonda mafsallaşmanın gelişme aşamaları verilmektedir.
Deprem hareketinin tersinmesi sonucu kolonun etriye ve boyuna donatısı dışında kalan ve kabuk betonu olarak nitelenen dış beton tümü ile dökülmektedir. Eğer kolon uçlarında etriye sıklaştırılması yapılmamış ise betonun ezilmesi ve parçalanması etriye ve boyuna donatıların içinde kalan çekirdek betonu olarak nitelenen bölgeye de yayılır. Eğer etriye sıklaştırması yapılmış ise çekirdek betonunda fazla bir çatlama olmamakta ya da ancak depremin çok şiddetli olduğu zaman oluşmaktadır. Aşağıdaki şekilde depreme dayanıklı yapıdaki kolonda mafsallaşmanın gelişme aşamaları verilmektedir.
Betonarme Kolonlarda Sık Görülen Kırılma Türlerinden Olan Kesme Kırılması
Verilen resimler incelendiğinde kesme kırılmasının yatayla yaklaşık 45 derecelik bir açı yaptığı görülmektedir. Kesme kırılması olan yerlerde etriye sıklaştırmasının olmadığı ve beton kalitesinin yetersiz olduğu tespit edilmiştir.
Muhammet Talha Salman
Esen Kalın…
