Hasarlı Yapı Güçlendirilmeli mi Yoksa Yenilenmeli mi?

İzmir’de yaşanan yıkıcı depremin ardından uzmanlar, ülkemizin bir deprem ülkesi olduğu gerçeğini göz önüne alarak, maliyet hesabıyla mutlak bir çözüme gidilmesi konusunda hem fikirler.  Bu konuda özellikle hasarlı betonarme yapılar üzerinde yapılan incelemeler ve hasar tespitleri sonucunda en çok tartışılan  konu; hasar gören yapılar için çözümün güçlendirmek mi yoksa yenilemek mi olduğunu belirlemek oluyor. Bu sorunun cevabı için onarım maliyeti ile yeniden yapım maliyetini karşılaştırmak, bu çözümlerden biridir.

Ülkemizde yürürlükteki yönetmelik hükümleri doğrultusunda deprem güvenliği çalışmaları yapılan bir binanın güçlendirilmesine ya da yıkılmasına karar verilmesi aşamasında her bina için güçlendirme maliyetinin yeniden yapım maliyetine oranında sabit %40 eşik değerinin kullanıldığı bilinmektedir.

Farklı disiplinlerden uzmanların ve vatandaşların konu ile ilgili fikirlerinin yer aldığı DW tarafından hazırlanan videoya aşağıdan ulaşabilirsiniz.

ABD’nin Uyguladığı Çalışmalar

ABD bu konuyla alakalı detaylı bir yönetmeliğe sahip. ABD’nin depremsellik ve ekonomik açıdan kıyaslanması uygun olmayabilir, fakat uyarlamak için örnek teşkil edebilir.

ABD genelindeki yardım çalışmalarını koordine etme sorumluluğu 1979 yılında kanunla verilmiş olan Federal Acil Durum Yönetimi Ajansı (Federal Emergency Management Agency – FEMA)’dır. Yönetmeliklerinde hasarlı tesisin onarılması veya yenilenmesi için %50 kuralının uygulanması öngörülmüştür. FEMA tarafından uygulanan ve yönetmeliklerinde geçen %50 kuralının koşulları ve bu koşullara uygun maliyet seçimleri aşağıda özetlenmiştir:

• Onarım maliyeti, yenileme maliyetinin %50’sini geçmiyor. Aynı zamanda yapıda yönetmelik ve standartlarda belirtilen zorunlu imalatların yapılması gerekmiyorsa, yalnızca oluşan hasar onarılır.
• Onarım maliyeti, yenileme maliyetinin %50’sini geçmiyor. Ancak yapıda yönetmelik ve standartlarda belirtilen zorunlu imalatların yapılması gerekiyorsa ve toplam maliyet yenileme maliyetinin %50’si ile %100’ü arasında kalıyorsa, hasar onarılır ve yönetmelik ve standartlarda belirtilen zorunlu imalatlar yapılır.
• Onarım maliyeti, yenileme maliyetinin %50’sini geçmiyor. Ancak yapıda yönetmelik ve standartlarda belirtilen zorunlu imalatların yapılması gerekiyorsa ve toplam maliyet yenileme maliyetinin %100’ünden fazla ise, 2. Maddede belirtilen durum veya yapının yenilenmesi seçilebilir. Hangisi seçilirse seçilsin maliyetler yenileme maliyeti ile sınırlı olduğundan uygun maliyet yenileme maliyeti kadar olacaktır.
• Onarım maliyeti, yenileme maliyetinin %50’sini aşıyorsa, yapı yenilenebilir. Başvuru sahibi 2. Maddede belirtilen durumu da seçebilir, bu durumda yenileme veya onarım maliyetlerinden hangisi düşükse, o uygun maliyet olarak belirlenir.

%50 Kuralının Kabulleri Ve Kısıtlamaları

• Kuralın uygulanması, tesisin nasıl inşa edildiğine bağlıdır. Örneğin bir okul kampüsünde her bina için ayrı ayrı uygulanır.
• Kural uygulanırken, yapının her elemanı ayrı tutulmalıdır. Örneğin, hasarlı bir binada pencereleri ayırmak mümkün değildir. Pencerelerin %51’i tahrip olmuşsa tüm pencerelerin değiştirilmesinin gerekli olduğu sonucuna varılır.
• Kolayca ayrılabilen birden fazla bileşenden oluşan bir sistem varsa, %50 Kuralının sistemin bütününe değil tek tek bileşenlerine uygulanması daha pratiktir. Örneğin kanalizasyon sisteminin bir bileşeni kuyudan kuyuya kadar olan bir bölümü olabilir.
• Hesaplamalarda, kesrin payı, afet sonucu oluşan onarım maliyeti ve zarar görmüş bina elemanları için geçerli olan yönetmelik ve standartlar gereği yapılması zorunlu imalatları kapsamaktadır.
• Hasar görmeyen elemanlar için geçerli olan yönetmelik ve standartlar, gereği yapılması zorunlu imalatlar, tasarım güncellemeleri, saha çalışması, proje yönetimi maliyeti ve tehlike azaltma maliyeti kesrin pay kısmında yer alamaz.
• Kesrin paydası ise yeniden yapım maliyetini içermektedir. Yeniden yapım maliyeti ise yapının afet öncesi duruma getirilmesi esasında mevcut yönetmelik ve standartlara uygun olarak yapıyı değiştirme maliyeti şeklinde tanımlanmaktadır. Mevcut yönetmelik, sismik direnç, mekanik veya elektriksel sistemler gibi yapısal elemanlar veya bir yapının büyüklüğü ile ilgili olabilir. Örneğin mevcut yönetmelik, bir okulda öğrenci başına daha fazla miktarda alan veya herhangi bir köprüdeki yolların daha geniş şeritleri gerektirebilir. Boyutla ilgili bir yönetmeliğin kullanılması, yenilenen yapının mevcut yapı ile aynı kapasiteye sahip olması ile sınırlıdır. Okul öğrenci kapasitesinin artırılması paydaya dâhil edilemez. European Journal of Science and Technology e-ISSN: 2148-2683 49 7. Ulusal Tarihi Yerler Sicilinde listelenen yapılar için %50 Kuralı uygulanmaz. Mevcut yönetmelik veya standartlar, tarihi yapının belirli bir şekilde restore edilmesini gerektiriyorsa ve diğer seçeneklere izin vermiyorsa, restorasyon (yenileme) maliyeti yeniden yapım maliyetini aşabilir.

Kaynak / Reference

• Mutlu H. , Binaların Güçlendirme/Yıkım Kararı Sürecindeki Ekonomik Değerlendirme İçin Yeni Bir Yöntem Önerisi: Eğitim Yapıları Örneği, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi Özel Sayı, S. 46-56, Nisan 2020