Kirişsiz Döşemeler ve Zımbalama Etkisi

Kirişsiz döşemelerde zımbalama etkisi yadsınamaz bir gerçektir. Bu sebeple zımbalama hesabı mutlaka yapılmalıdır. Kirişli (hurdi, dal) ve dişli (nervürlü) döşemelerde, döşemenin yükü önce ona mesnetlik yapmakta olan kirişlere, kirişler ise kendilerine gelen yükü kolonlara aktarmaktadır.

Kirişsiz döşemelerde ise durum biraz farklıdır. İsminden de anlaşılacağı üzere kiriş bulunmadığından dolayı döşemeden gelen yükler direkt olarak kolonlara aktarılır. Düz tavanın(otopark gibi) tercih edildiği durumlarda, bölme duvarların olmadığı geniş açıklıklı alanlarda kullanımı tercih edilebilir.

Tam da bu kısımda işin içine zımbalama etkisi girmiş bulunuyor. Kirişin olmaması, yeterli tahkiklerin yapılmamış olması ve döşeme kalınlığının yetersiz gelmesi gibi durumlarda zımbalama artık kaçınılmaz olur. Zımbalama dediğimiz olay ise “döşemenin kolonu delip geçmesi” olayıdır. Döşemenin olduğu gibi bir önceki kata göçmesi de mümkündür.

Not: Bazı istisnai durumlar haricinde genellikle eğilmeye göre boyutlandırılır ve kesme kuvvetine göre kontroller yapılır.

Kiriş bulunmadığı için kalıp ve donatı işçiliği, kirişli döşemeye göre daha ekonomiktir. Fakat zımbalama dayanımı için döşeme(plak) kalınlığının fazla olması ve de donatı miktarının artması yönüyle ise bu ekonomiklik durumu değişebilir. Yani kirişsiz döşemeler; kullanış amacı, yük ve açıklık durumuna göre ekonomiklik durumu değişkenlik gösterebilir.

Kirişsiz Döşeme Hangi Durumlarda Tercih Edilmelidir?

Genellikle birbirine dik eksenlere göre yerleştirilmiş ve oldukça düzgün sıralanmış kolonların bulunması durumunda tercih edilmelidir.
Eğer kolonlar belirli bir eksen sistemi üzerinde bulunmuyorsa kirişsiz döşeme tercih edilmemelidir.

Zımbalama Etkisine Karşı Yapılması Gerekenler

• Kolona başlık yapılması
• Kalın döşeme yapılması
• Zımbalama donatısı kullanılması

TS500’de de yer aldığı üzere 16-17 farklı çeşit zımbalama donatısı mevcuttur. Bunlardan bazıları aşağıda gösterilmiştir.

Kirişsiz döşemelerde en önemli nokta döşemelerden(plak) gelen yüklerin kolonların baş bölgesinde oluşturacağı zımbalama etkisidir.
Döşeme kalınlığı arttırılabilir. Misal olarak bir kirişsiz döşemede plak(döşeme) kalınlığı en az 20 cm alınabilir.
Döşeme kalınlığını yeterli düzeyde arttırdıktan sonra artık bir noktada döşeme kalınlığını bütünüyle arttırmak ölü yükü de arttıracağı için sağlıklı olmayacaktır. Misal döşeme kalınlığını 33 cm’nin üzerine çıkarmak gibi.(Sayısal değerler mühendislik öngörüsüdür.)

• Yerel(bölgesel) olarak plak kalınlığı arttırılarak(tabla yapmak)
• Kolonlarda başlık kullanılarak
• Hem başlık hem de tabla kullanılarak yük iletimini daha geniş alana dağıtarak zımbalama dayanımı arttırılabilir.

Ülkemizde Görülen Bazı Döşeme Hasarlarının Sebepleri

• Kirişsiz döşemelerin başlık bölgesinin yeterli kalınlıkta olmaması
• Donatıların yoğun olduğu bölgede donatı-beton kaynaşmasının(aderans) yeterli ölçüde olmaması
• Yeterli mukavemet oluşmadan erken kalıp sökülmesi

Kirişli döşemelerdeki hasarlar sünek olduğundan, hasar gözle görülür ancak kat hemen göçmez ve içinden sağ olarak kurtulabilmemiz için bize haber vermiş olur. Ancak zımbalama göçmesi gevrektir, yani bize daha önceden haber vermeden aniden göçer ve göçen kat bir alttaki kata düşmesinden ötürü can kayıplarına sebebiyet verebilir.

Kenar kolonlarla orta kolonlar kıyaslandığı zaman zımbalama yükü orta kolonlarda daha fazla olsa da, orta kolonlarda yükün iletimi için kullanılan alan da büyüktür. Kenar ve özellikle köşe kolonlarda, iletilen momentin büyük olması nedeniyle zımbalama etkisi daha önemli bir hal alır. Dolayısıyla kenar ve köşe kolonlar, iç kolonlar kadar zımbalamaya hassastır. Kirişsiz döşeme tercih edilen yerlerde eksenlerin düzgünlüğünün bozulduğu merdiven ve asansör bölümlerinde de kiriş yerleştirilmesi tavsiye edilmektedir.

Kirişsiz Döşemelerin İnşasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Projede öngörülen beton dayanımı muhakkak sağlanmalıdır.
• Deprem gibi yatay kuvvetler yeterli sayıda betonarme perde ile taşınmalıdır.
• Kalıp alma sürelerine dikkat edilmeli ve döşeme dikmelerinin büyük bir bölümü(imkanlar dahilinde) en az iki kat boyunca sökülmeden yerinde bırakılmalıdır.
• Başlık + tablalı sistemde iki yerde(tabla ve döşemenin içinde) zımbalama hesabı yapılmalıdır.
• Döşeme kalınlığı çok önemlidir, yeterli olması şarttır.
• Donatı ile beton arasındaki aderans mutlaka sağlanmalıdır.
• Paspayı mutlaka sağlanmalıdır. Eğer sağlanmazsa sistem büyük risk altında demektir.
• Kenar ve köşe kolonlarda, mümkünse döşemenin kolon yüzünden dışarıya doğru uzaması sağlanmalı veya döşeme kenarında kiriş bulundurulmalıdır. Aksi durumda zımbalama çok kritik olabilir.

Siz olsaydınız kirişli döşemeyi mi, yoksa kirişsiz döşemeyi mi tercih ederdiniz? Nedenleriyle birlikte bizimle paylaşmayı unutmayın.

Esen Kalın

Muhammet Talha Salman

Kaynaklar / References

• Fırat Üni. Müh. Fak. İnşaat Müh. Bölümü, Betonarme II ve Tasarımı Ders Notu

• Prof. Dr. Uğur Ersoy, Betonarme Kitabı