Ağır Hasar Nedir?
Taşıma gücünde geri kazanılması çok zor ve ekonomik olmayan miktarda
kayıp olan bir hasar düzeyi olarak tanımlanabilir. Betonarme elemanda kesme çatlağının belirli bir değer aralığında olması (yaklaşık 2- 10 mm) ve elemanın kabuk atması, o yapıyı ağır hasarlı bir duruma getirebilmektedir.
Kesme çatlağının 10 mm’den büyük olması, boyuna donatıların burkulması, çekirdek betonunun ezilmesi gibi sebepler sonucu yapı, çok ağır hasarlı duruma gelmektedir.
Yapısal Sistem Kaynaklı Ağır Hasar Tipleri
Çerçeve sistemlerde deprem esnasında en çok zorlanan kısımlar, kolon- kiriş birleşim bölgeleridir. Bu nedenle tasarım esnasında bu kesitlere özellikle dikkat edilmelidir. Elemanların boyutlandırılmasındaki hatalar, etriye yetersizlikleri, beton kalitelerindeki eksiklikler, önceki deprem raporlarında sıklıkla vurgulanmış hususlardandır.
Üst Üste Yığılma Yıkımı Türünden Hasarlar
Bu hasara “Genel Göçme” de diyebiliriz. Bu hasar tipinin en önemli sebeplerinden biri kolonların kirişlere oranla daha zayıf tasarlanmasıdır. Kolon kesitleri, kiriş kesitlerine oranla zayıf tasarlandığı için eleman, deprem enerjisini sönümleyemez ve bağlantı noktalarından koparak katlar üst üste yığılır.
Bunun yanında, yapıda hatalı ve yetersiz donatı seçimi, perde duvar eksikliği, sarılma bölgesindeki donatı yetersizliği gibi sebepler de bu yıkımlara sebep olabilmektedir.
Akordeon Yıkımı(Yana Yığılma) Hasarları
Bu yıkımlar için de temel sebep; plastik mafsalların kiriş yerine kolonlarda oluşmasıdır. Buna ek olarak, etriye sıklaştırılmasındaki özensizlikler, beton kalitesizliği gibi sebepler, yapıyı yana göçme mekanizmasına ulaştırmıştır.
- Yapılarda ağır çıkmalar oluşturulması, geniş ve uzun balkonlar yapılması bu hasarı tetikleyen diğer sebeplerdendir.
- En önemli noktalardan biri de; doğru konumlandırılmayan deprem perdeleridir. Bu hata sonucunda yapı, yatay yüke karşı gereken rijitliği sağlayamamış ve hasara uğramıştır.
Yana Yatma Hasarları
Bu hasarlar genellikle, önceki başlıklarda yer alan kusurların daha az seviyede olması sonucu oluşmaktadır. Plastik mafsalların kolonlarda oluşması bu hasarların oluşmasında başlıca sebeplerden biri olmuştur.
- TS 500’de şartnamede verilen değerlere uyulmaması ve eleman boyutlarının yetersiz kalması, birçok depremde gözlerle görülmüştür.
Zemin davranışının iyi olması, malzeme- işçilik kalitesinin bir nebze iyi durumda olması, proje hatalarının daha az olması, çekiçleme etkisi yapabilecek yakınlıkta yapı bulunmaması, yapının tamamen yıkılmasını engelleyebilmektedir.
Düşey Hiza Boyunca Bir Bölümün Çökmesi
Yapılarda köşe kolonlar, dört tarafından kirişle bağlanmadığı için yük aktarımı açısından daha zayıf olan kolonlardır. Bu nedenle, tasarım esnasında bu kolonların hesaplamalarında önem katsayıları daha yüksek alınmaktadır.
Bu tür yıkımlarda zemin kat köşe kolonunda oluşan mafsallaşma sonucu, üst katlardan alt katlara doğru zincirleme bir yıkım meydana gelir. Döşemelerin eğilmeye karşı kapasiteleri yüksek olursa komşu bölgelerdeki hasar, daha az olabilmektedir.
Yatayda Tam Kat Çökmesi
Narin alt kat kolonlara fazla yük gelmesi sonucu kolonların kesme etkisiyle düzlem dışına
kaymaları sonucu bu hasarlar oluşabilmektedir. Fazla kesme kuvvetine maruz kalıp düzlem dışına kayan kolonlar da genellikle köşe kolonlardır. Tasarım esnasında kolon- kiriş birleşim bölgesine özellikle dikkat edilmesi gerektiği, bu hasar tipinden yine anlaşılmaktadır.
Yapısal Eleman Kaynaklı Ağır Hasar Tipleri
Kolon Düzlem Dışı Sıyrılması
Yapıların alt katlarında kolonların kirişlerden daha zayıf olması durumunda, kesme kuvvetinin etkisiyle kolonlar düzlem dışına kayıp göçme durumuna gelebilmektedir. Yapının asal taşıyıcı elemanları olan kolonların, mimari kaygılarla yetersiz boyutlarda seçilmesi sonucu yatay rijitliğe sahip olmayan yapı, deprem enerjisini sönümleyemeyecektir.
Kolon Uç Bölgesi Hasarları
Kolon boyuna donatılarının eksiklikleri, beton kalitesizliği, etriye sıklaştırmasının özellikle eski yapılarda neredeyse hiç yapılmaması sonucu kolon uç bölgesinde ağır hasar oluşumları gözlenebilmektedir. Boyuna donatıları birbiriyle kenetleyerek burkulmayı önleyen çirozların önemi bu hasar tipinde bir kez daha ön plana çıkmaktadır.
Yazar Yorumu
Yapıları yıkan, insanları öldüren; depremler değil, o yapılardaki eksiklikler ve göz yumulan hatalardır. Bizlerin üzerine düşen; geçmiş depremlerden ders çıkarıp, buna göre tasarımlar yapmaktır.
Deprem yönetmelikleri bizlere, birçok başlık altında güvenli tarafta bırakacak şekilde hesap yaptırmaktadır. Buna rağmen, yaptığımız binalar, depremler sonucu bir enkaza dönüşüp altında insanları bırakıyorsa burada şapkamızı önümüze koyup vicdani açıdan düşünmemiz gereken önemli bir husus var demektir.
Bir başka yazıda tekrar görüşmek dileğiyle.
Diğer yazılarıma bu bağlantıdanulaşabilirsiniz.
Yazı Ve Görseller İçin Kaynak / Reference For Text And Images
